Những quy định về kiểm toán và kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp nhà nước là gì?Bài viết trình bày chi tiết về các quy định kiểm toán và kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp nhà nước, kèm ví dụ minh họa và các vướng mắc thực tế.
1. Những quy định về kiểm toán và kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp nhà nước
Kiểm toán và kiểm soát nội bộ đóng vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo minh bạch, hiệu quả và ngăn ngừa gian lận trong các doanh nghiệp nhà nước (DNNN). Các quy định về kiểm toán và kiểm soát nội bộ giúp doanh nghiệp nhà nước tuân thủ đúng pháp luật, quản lý tốt tài chính và tài sản công. Dưới đây là những quy định chính trong lĩnh vực này.
Quy định về kiểm toán trong doanh nghiệp nhà nước
Theo Luật Kiểm toán Nhà nước 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành, doanh nghiệp nhà nước phải tuân thủ các quy định về kiểm toán tài chính và kiểm toán nội bộ, đảm bảo rằng các hoạt động tài chính và quản lý tài sản được thực hiện theo đúng quy trình. Một số quy định quan trọng gồm:
- Kiểm toán tài chính định kỳ: DNNN phải thực hiện kiểm toán tài chính hàng năm. Báo cáo tài chính của DNNN phải được kiểm toán bởi các đơn vị kiểm toán độc lập hoặc bởi Kiểm toán Nhà nước (đối với một số loại doanh nghiệp quan trọng).
- Kiểm toán nội bộ: DNNN phải có bộ phận kiểm toán nội bộ để tự kiểm tra và đánh giá hoạt động tài chính và quản lý trong doanh nghiệp. Kiểm toán nội bộ giúp phát hiện kịp thời các sai phạm và đề xuất giải pháp khắc phục.
- Báo cáo kiểm toán: Sau khi hoàn tất kiểm toán, doanh nghiệp phải công bố kết quả kiểm toán, đảm bảo tính minh bạch trong quản lý tài chính.
Quy định về kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp nhà nước
Kiểm soát nội bộ là hệ thống các quy trình và quy định nhằm quản lý tài sản, kiểm soát rủi ro và bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp. Trong các doanh nghiệp nhà nước, kiểm soát nội bộ được quy định chặt chẽ bởi các luật và nghị định, cụ thể như sau:
- Thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ: DNNN phải xây dựng và duy trì một hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả. Hệ thống này cần bao gồm các quy trình về phân quyền, quản lý rủi ro, kiểm soát chi tiêu và bảo vệ tài sản.
- Phân quyền rõ ràng: Doanh nghiệp phải phân quyền rõ ràng giữa các phòng ban và cá nhân để tránh tình trạng lạm quyền và gian lận. Mỗi bộ phận phải có trách nhiệm giám sát lẫn nhau, đảm bảo tính minh bạch trong các hoạt động tài chính.
- Kiểm kê tài sản: Doanh nghiệp nhà nước phải thường xuyên thực hiện kiểm kê tài sản và tài chính để đối chiếu với sổ sách, phát hiện kịp thời các sai lệch.
Báo cáo tài chính và giám sát của Kiểm toán Nhà nước
Ngoài kiểm toán nội bộ, Kiểm toán Nhà nước có vai trò giám sát hoạt động tài chính của các DNNN lớn, đảm bảo rằng các doanh nghiệp này sử dụng vốn nhà nước hiệu quả và tuân thủ các quy định pháp luật.
- Giám sát hoạt động tài chính: Kiểm toán Nhà nước thực hiện kiểm tra các khoản chi tiêu, sử dụng vốn, và quản lý tài sản của doanh nghiệp, từ đó phát hiện các sai phạm hoặc sử dụng tài sản không đúng mục đích.
- Yêu cầu báo cáo tài chính chi tiết: DNNN phải nộp báo cáo tài chính định kỳ và chi tiết theo yêu cầu của Kiểm toán Nhà nước để đảm bảo tính minh bạch.
2. Ví dụ minh họa
Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) là một doanh nghiệp nhà nước lớn, quản lý nhiều dự án quan trọng liên quan đến khai thác và sản xuất dầu khí. Theo quy định, PVN phải thực hiện kiểm toán tài chính hàng năm và có bộ phận kiểm toán nội bộ để giám sát các hoạt động tài chính.
Trong quá trình kiểm toán năm 2022, Kiểm toán Nhà nước đã phát hiện một số dự án có chi phí vượt dự toán ban đầu, gây lãng phí nguồn lực. Sau đó, PVN đã phải thực hiện các biện pháp kiểm soát nội bộ chặt chẽ hơn, bao gồm phân quyền rõ ràng giữa các phòng ban và tăng cường kiểm soát chi tiêu.
Ví dụ này cho thấy rằng việc tuân thủ quy định về kiểm toán và kiểm soát nội bộ là cần thiết để đảm bảo hoạt động tài chính minh bạch, hiệu quả và ngăn ngừa các rủi ro, sai phạm trong doanh nghiệp nhà nước.
3. Những vướng mắc thực tế
Mặc dù các quy định về kiểm toán và kiểm soát nội bộ trong DNNN rất chặt chẽ, nhưng vẫn tồn tại một số vướng mắc trong quá trình thực thi:
- Khó khăn trong việc thực hiện kiểm toán độc lập
Nhiều doanh nghiệp nhà nước có quy mô lớn và hoạt động phức tạp, dẫn đến việc kiểm toán tài chính gặp nhiều khó khăn. Chi phí kiểm toán cao và quá trình kiểm toán kéo dài là những thách thức mà các doanh nghiệp phải đối mặt. Ngoài ra, việc kiểm toán độc lập đôi khi gặp phải sự can thiệp từ phía quản lý doanh nghiệp, gây khó khăn trong việc thực hiện kiểm toán một cách khách quan.
- Hệ thống kiểm soát nội bộ chưa hiệu quả
Một số DNNN chưa xây dựng được hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả. Thiếu nhân sự chuyên môn hoặc không có bộ phận kiểm toán nội bộ chuyên biệt dẫn đến tình trạng lỏng lẻo trong quản lý tài sản và tài chính. Điều này tạo cơ hội cho các hành vi gian lận và lạm quyền, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp.
- Thiếu sự giám sát chặt chẽ
Trong nhiều trường hợp, sự giám sát của Kiểm toán Nhà nước chưa đủ chặt chẽ, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nhà nước quy mô vừa và nhỏ. Việc không có hệ thống kiểm tra giám sát định kỳ và liên tục làm tăng nguy cơ các sai phạm tài chính không được phát hiện kịp thời.
4. Những lưu ý quan trọng
Để tuân thủ các quy định về kiểm toán và kiểm soát nội bộ, doanh nghiệp nhà nước cần lưu ý một số điểm quan trọng sau:
- Xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả
DNNN cần xây dựng và duy trì hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, bao gồm việc phân quyền và kiểm soát chi tiêu một cách rõ ràng. Hệ thống này giúp doanh nghiệp quản lý tốt tài sản, phát hiện sớm các sai phạm và đảm bảo tính minh bạch trong các hoạt động tài chính.
- Tăng cường kiểm toán nội bộ
Doanh nghiệp nên thành lập bộ phận kiểm toán nội bộ độc lập, có nhiệm vụ kiểm tra và giám sát các hoạt động tài chính và quản lý tài sản. Kiểm toán nội bộ giúp doanh nghiệp phát hiện kịp thời các sai phạm và đưa ra giải pháp khắc phục.
- Thực hiện kiểm toán tài chính định kỳ
DNNN cần thực hiện kiểm toán tài chính định kỳ bởi các công ty kiểm toán độc lập hoặc Kiểm toán Nhà nước để đảm bảo rằng các hoạt động tài chính được quản lý một cách minh bạch và hiệu quả. Việc kiểm toán thường xuyên giúp phát hiện sớm các rủi ro tài chính và đưa ra các biện pháp xử lý kịp thời.
- Tuân thủ các quy định pháp luật về báo cáo tài chính
DNNN cần tuân thủ đầy đủ các quy định về báo cáo tài chính và cung cấp thông tin chính xác, minh bạch cho cơ quan chức năng cũng như cổ đông. Việc nộp báo cáo tài chính định kỳ và công khai kết quả kiểm toán giúp tăng cường lòng tin từ các bên liên quan và đảm bảo tính minh bạch trong hoạt động quản lý.
5. Căn cứ pháp lý
Các quy định về kiểm toán và kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp nhà nước được quy định trong một số văn bản pháp lý quan trọng sau:
- Luật Kiểm toán Nhà nước 2015: Quy định về tổ chức và hoạt động của Kiểm toán Nhà nước, bao gồm vai trò giám sát hoạt động tài chính của doanh nghiệp nhà nước.
- Luật Doanh nghiệp 2020: Quy định về quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp nhà nước, bao gồm yêu cầu về kiểm toán và kiểm soát nội bộ.
- Nghị định 05/2019/NĐ-CP: Quy định về tổ chức và hoạt động của doanh nghiệp nhà nước, bao gồm các quy định về quản lý tài chính, kiểm toán nội bộ và giám sát hoạt động tài chính.
Kết luận, việc thực hiện kiểm toán và kiểm soát nội bộ là yếu tố quan trọng để đảm bảo hoạt động minh bạch, hiệu quả trong các doanh nghiệp nhà nước. Tuân thủ các quy định này giúp DNNN quản lý tốt tài sản công, ngăn ngừa các hành vi gian lận và bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan.
Bạn có thể tham khảo thêm thông tin tại PVL Group và Báo Pháp Luật.
