Điều kiện để lập di chúc miệng hợp pháp là gì?

Di chúc miệng là một trong những hình thức di chúc được pháp luật Việt Nam công nhận, nhưng chỉ được thực hiện trong những trường hợp đặc biệt. Điều kiện để lập di chúc miệng hợp pháp là gì? Bài viết này sẽ phân tích rõ các điều kiện để di chúc miệng có giá trị pháp lý, cách thức thực hiện, và các vấn đề thực tiễn liên quan đến việc lập di chúc miệng.

Căn cứ pháp luật về di chúc miệng

Theo Điều 629 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc miệng chỉ có thể được lập trong trường hợp người lập di chúc đang đối mặt với nguy hiểm đến tính mạng và không thể lập di chúc bằng văn bản. Di chúc miệng chỉ có hiệu lực khi được ít nhất hai người làm chứng xác nhận, và sau đó được lập thành văn bản trong vòng 5 ngày kể từ khi người lập di chúc tuyên bố.

Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015 quy định rằng, nếu sau 3 tháng kể từ thời điểm lập di chúc miệng mà người lập di chúc vẫn còn sống và minh mẫn, sáng suốt, thì di chúc miệng đó mặc nhiên bị hủy bỏ.

Điều kiện để lập di chúc miệng hợp pháp

Để một di chúc miệng có giá trị pháp lý, nó phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện sau:

1. Người lập di chúc đối mặt với tình huống khẩn cấp, nguy hiểm đến tính mạng: Di chúc miệng chỉ được thực hiện trong tình huống người lập di chúc không thể lập di chúc bằng văn bản, chẳng hạn như bị bệnh nặng hoặc tai nạn nguy kịch.
2. Phải có ít nhất hai người làm chứng: Những người này phải có đầy đủ năng lực hành vi dân sự và không thuộc diện được hưởng di sản từ di chúc. Điều này nhằm đảm bảo tính khách quan và trung thực của di chúc.
3. Di chúc miệng phải được lập thành văn bản trong vòng 5 ngày: Sau khi người lập di chúc tuyên bố, những người làm chứng phải ghi lại nội dung di chúc bằng văn bản và ký tên vào văn bản đó. Nếu không, di chúc miệng sẽ không có giá trị pháp lý.
4. Di chúc miệng chỉ có hiệu lực tạm thời: Nếu sau 3 tháng, người lập di chúc vẫn còn sống và minh mẫn, di chúc miệng sẽ tự động mất hiệu lực. Khi đó, người lập di chúc phải lập di chúc bằng văn bản nếu vẫn muốn chuyển giao tài sản của mình.

Cách thực hiện di chúc miệng hợp pháp

Để đảm bảo di chúc miệng có giá trị pháp lý, cần tuân thủ các bước sau:

1. Xác nhận tình trạng khẩn cấp: Di chúc miệng chỉ được thực hiện khi người lập di chúc đang ở trong tình trạng không thể lập di chúc bằng văn bản. Người lập di chúc phải tuyên bố ý nguyện của mình một cách rõ ràng trước ít nhất hai người làm chứng.
2. Lập văn bản ghi nhận di chúc miệng: Trong vòng 5 ngày kể từ khi người lập di chúc tuyên bố, các nhân chứng phải lập thành văn bản ghi lại nội dung di chúc miệng và ký tên vào đó. Văn bản này cần ghi rõ thời gian, địa điểm, nội dung di chúc, và thông tin của những người làm chứng.
3. Xác nhận và chứng thực: Để đảm bảo tính hợp pháp của di chúc miệng, văn bản ghi nhận di chúc có thể được gửi đến cơ quan công chứng hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền để chứng thực. Việc này không phải là bắt buộc nhưng giúp tăng tính hợp pháp của di chúc.

Vấn đề thực tiễn khi lập di chúc miệng

Trong thực tế, việc lập di chúc miệng thường gặp phải một số khó khăn và thách thức:

1. Tranh chấp về tính hợp pháp của di chúc miệng: Do di chúc miệng không được lập bằng văn bản từ đầu, các thành viên gia đình có thể dễ dàng xảy ra tranh chấp về tính chính xác và minh bạch của nội dung di chúc. Người làm chứng có thể bị nghi ngờ về động cơ và tính trung thực, dẫn đến việc di chúc bị khiếu nại hoặc bị tòa án tuyên bố vô hiệu.
2. Khó khăn trong việc chứng minh tình trạng khẩn cấp: Để di chúc miệng có hiệu lực, người lập di chúc phải đối mặt với tình trạng khẩn cấp. Tuy nhiên, việc xác minh rằng tình trạng này có thật sự nguy kịch đến mức người lập di chúc không thể lập văn bản có thể trở thành vấn đề pháp lý.
3. Lập văn bản ghi nhận di chúc không đúng thời hạn: Một trong những vấn đề phổ biến là việc các nhân chứng không kịp lập thành văn bản trong vòng 5 ngày theo quy định. Nếu vượt quá thời gian này, di chúc sẽ không còn giá trị pháp lý.

Ví dụ minh họa về di chúc miệng hợp pháp

Ông H bị tai nạn giao thông nghiêm trọng và tình trạng sức khỏe của ông trở nên nguy kịch. Trước khi qua đời, ông H đã tuyên bố di chúc miệng để lại căn nhà của mình cho con trai trước sự chứng kiến của hai người bạn. Sau đó, hai người này đã lập văn bản ghi lại toàn bộ nội dung di chúc miệng của ông H trong vòng 5 ngày và ký tên vào văn bản. Văn bản này sau đó được nộp lên cơ quan công chứng để chứng thực.

Do di chúc miệng được thực hiện trong tình trạng khẩn cấp và có sự xác nhận của các nhân chứng, nên di chúc này đã có giá trị pháp lý và con trai của ông H được thừa kế căn nhà theo ý nguyện của cha.

Những lưu ý quan trọng khi lập di chúc miệng

1. Chỉ lập di chúc miệng khi không thể lập di chúc bằng văn bản: Người lập di chúc nên cố gắng lập di chúc bằng văn bản trong trường hợp có thể để tránh những rủi ro và tranh chấp liên quan đến di chúc miệng.
2. Lựa chọn người làm chứng có năng lực: Người làm chứng phải là những người không có quyền lợi liên quan đến di sản thừa kế và có đủ năng lực hành vi dân sự để đảm bảo tính hợp pháp của di chúc.
3. Lập văn bản ghi nhận di chúc đúng thời hạn: Việc lập văn bản ghi nhận di chúc miệng phải được thực hiện trong vòng 5 ngày kể từ thời điểm tuyên bố di chúc để đảm bảo tính hợp pháp của di chúc.
4. Chứng thực di chúc miệng: Mặc dù không bắt buộc, việc chứng thực di chúc miệng tại cơ quan công chứng có thể giúp tăng tính hợp pháp và ngăn ngừa các tranh chấp sau này.

Kết luận

Từ các quy định pháp luật nêu trên, có thể khẳng định rằng di chúc miệng hợp pháp phải đáp ứng các điều kiện nghiêm ngặt về tình huống khẩn cấp, số lượng nhân chứng, và thời hạn lập văn bản ghi nhận di chúc. Việc lập di chúc miệng chỉ nên được sử dụng trong những tình huống bất khả kháng và phải tuân thủ đầy đủ các quy định của Bộ luật Dân sự để đảm bảo tính hợp pháp và quyền lợi cho người thừa kế. Để tránh các rủi ro pháp lý, người lập di chúc nên tham khảo ý kiến từ các chuyên gia pháp lý, như Luật PVL Group, khi cần.

Liên kết nội bộ: Thủ tục thừa kế tại Luật PVL Group
Liên kết ngoại: Báo Pháp luật – Ban đọc