Thủ tục phân chia tài sản chung vợ chồng sau khi một bên qua đời là gì? Hướng dẫn chi tiết về quy trình phân chia tài sản thừa kế, điều kiện và lưu ý quan trọng.
1) Thủ tục phân chia tài sản chung vợ chồng sau khi một bên qua đời là gì?
Thủ tục phân chia tài sản chung vợ chồng sau khi một bên qua đời là gì? Khi một người trong quan hệ hôn nhân qua đời, phần tài sản chung của họ với người còn sống sẽ được xử lý thành hai phần: phần của người đã mất sẽ trở thành di sản thừa kế, còn phần của người còn sống sẽ vẫn thuộc về người này. Quá trình phân chia tài sản chung đòi hỏi phải tuân thủ các quy định pháp luật về thừa kế và tài sản gia đình, đồng thời tuân thủ các quy trình pháp lý cụ thể để đảm bảo quyền lợi cho những người thừa kế hợp pháp.
Cụ thể, thủ tục phân chia tài sản chung của vợ chồng sau khi một người qua đời bao gồm các bước sau:
- Xác định tài sản chung và tài sản riêng: Đầu tiên, cần xác định rõ tài sản nào thuộc sở hữu chung của hai vợ chồng, và tài sản nào là tài sản riêng của người đã mất. Tài sản chung thường bao gồm tài sản hình thành trong thời kỳ hôn nhân từ nguồn thu nhập, công việc hoặc sản xuất kinh doanh của cả hai người. Tài sản riêng có thể bao gồm những tài sản có trước khi kết hôn hoặc những tài sản được tặng cho, thừa kế riêng.
- Phân chia tài sản chung: Sau khi xác định rõ ràng, tài sản chung sẽ được chia đôi, một nửa thuộc về người còn sống và phần còn lại thuộc về người đã mất. Phần tài sản thuộc về người đã mất sẽ trở thành di sản thừa kế và được chia cho các hàng thừa kế theo quy định của pháp luật.
- Lập biên bản xác nhận di sản thừa kế: Một biên bản xác nhận về tài sản và phần thừa kế cần được lập tại cơ quan công chứng hoặc tòa án địa phương, ghi rõ phần di sản và người thừa kế. Biên bản này có tác dụng pháp lý trong việc phân chia tài sản và tránh tranh chấp sau này.
- Phân chia di sản thừa kế theo pháp luật hoặc theo di chúc: Nếu người đã mất để lại di chúc hợp pháp, di sản sẽ được phân chia theo di chúc. Nếu không có di chúc, di sản sẽ được chia theo pháp luật cho các hàng thừa kế. Theo quy định, hàng thừa kế thứ nhất gồm vợ hoặc chồng còn sống, các con và cha mẹ của người đã mất.
- Thực hiện công chứng, chứng thực và đăng ký quyền sở hữu tài sản: Sau khi phân chia tài sản, những tài sản có giá trị lớn như bất động sản cần được thực hiện thủ tục công chứng hoặc chứng thực để đăng ký lại quyền sở hữu cho các thừa kế. Đây là bước cuối cùng để bảo đảm tính pháp lý của việc phân chia tài sản.
Như vậy, thủ tục phân chia tài sản chung của vợ chồng sau khi một bên qua đời phải tuân theo trình tự pháp lý nhằm bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan, đồng thời đảm bảo việc phân chia diễn ra công bằng, đúng pháp luật.
2) Ví dụ minh họa
Gia đình ông K và bà H có một ngôi nhà và một khoản tiền tiết kiệm là tài sản chung. Khi ông K qua đời mà không để lại di chúc, phần tài sản của ông K sẽ trở thành di sản thừa kế. Tài sản này sẽ được chia cho bà H (vợ), cùng với các con của ông K theo quy định pháp luật thừa kế.
Cụ thể, ngôi nhà sẽ được chia thành hai phần: một nửa thuộc về bà H, và nửa còn lại là phần di sản của ông K. Phần di sản này sẽ được chia đều cho bà H và các con của ông K theo hàng thừa kế thứ nhất. Nếu có con riêng hoặc cha mẹ của ông K, họ cũng sẽ tham gia vào hàng thừa kế này.
3) Những vướng mắc thực tế
Trong quá trình phân chia tài sản chung sau khi một bên qua đời, có một số vướng mắc phổ biến như sau:
- Xác định tài sản chung và tài sản riêng không rõ ràng: Trong nhiều trường hợp, không có giấy tờ xác minh tài sản chung hay tài sản riêng, dẫn đến tranh chấp giữa người còn sống và những người thừa kế khác.
- Tranh chấp giữa vợ hoặc chồng còn sống và các con: Thường xảy ra xung đột giữa vợ hoặc chồng còn sống và con cái hoặc cha mẹ của người qua đời khi phân chia tài sản, đặc biệt nếu người còn sống hoặc con riêng cho rằng mình có quyền thừa kế nhiều hơn.
- Di chúc không hợp lệ: Trường hợp người đã mất để lại di chúc nhưng không hợp lệ (chẳng hạn, không có công chứng) có thể dẫn đến tranh chấp, khiến việc phân chia di sản trở nên phức tạp và mất thời gian.
- Khó khăn trong việc định giá tài sản: Đối với tài sản có giá trị lớn như nhà đất, việc định giá tài sản để phân chia công bằng có thể gặp khó khăn nếu các bên không đồng thuận về giá trị tài sản.
- Thủ tục pháp lý kéo dài: Khi các bên không đạt được sự đồng thuận, quá trình phân chia tài sản qua tòa án có thể kéo dài, làm tăng chi phí và gây áp lực tâm lý cho người thừa kế.
4) Những lưu ý cần thiết
- Xác định rõ tài sản chung và tài sản riêng trước khi phân chia: Việc xác định rõ phần tài sản nào là tài sản chung và tài sản nào là tài sản riêng của người đã mất rất quan trọng, giúp tránh được những tranh chấp không đáng có trong quá trình thừa kế.
- Lập di chúc hợp pháp: Để tránh tranh chấp, các cặp vợ chồng nên lập di chúc rõ ràng, hợp pháp và công chứng để bảo đảm việc phân chia tài sản diễn ra theo đúng ý nguyện của mình.
- Bảo vệ quyền lợi cho người thừa kế bắt buộc: Đối với những người thừa kế bắt buộc như con chưa thành niên, cần đảm bảo quyền lợi của họ theo pháp luật, ngay cả khi người đã mất có để lại di chúc.
- Tham khảo ý kiến luật sư khi cần thiết: Trong các trường hợp có tranh chấp hoặc tài sản có giá trị lớn, nên tham khảo ý kiến từ luật sư chuyên ngành để bảo đảm quá trình phân chia tài sản diễn ra suôn sẻ, đúng pháp luật.
5) Căn cứ pháp lý
Các căn cứ pháp lý liên quan đến việc phân chia tài sản chung của vợ chồng sau khi một người qua đời bao gồm:
- Bộ luật Dân sự 2015 (từ Điều 609 đến Điều 662), quy định về quyền thừa kế theo pháp luật, thứ tự hàng thừa kế và quyền lợi của người thừa kế bắt buộc.
- Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, quy định về tài sản chung, tài sản riêng của vợ chồng và quyền lợi của các bên trong quan hệ hôn nhân.
- Nghị định số 29/2020/NĐ-CP và các thông tư hướng dẫn về thủ tục công chứng và chứng thực văn bản phân chia di sản thừa kế.
- Luật Công chứng 2014, quy định về các thủ tục công chứng di chúc và văn bản phân chia tài sản thừa kế.
Để tìm hiểu thêm chi tiết về các quy định pháp lý và thủ tục thừa kế tài sản chung của vợ chồng, bạn có thể tham khảo Luật PVL Group – Chuyên mục Thừa Kế hoặc Báo Pháp Luật Việt Nam – Mục Bạn Đọc.
Kết luận: Thủ tục phân chia tài sản chung vợ chồng sau khi một bên qua đời đòi hỏi tuân thủ đúng quy định pháp luật nhằm bảo vệ quyền lợi cho người thừa kế. Luật PVL Group khuyến nghị các gia đình nên lập di chúc rõ ràng và chuẩn bị các giấy tờ pháp lý cần thiết để tránh tranh chấp và đảm bảo tính hợp pháp của quy trình thừa kế.