Thành viên hộ gia đình có quyền yêu cầu chia tài sản chung sau khi một người qua đời theo di chúc không? Bài viết này nêu chi tiết quy trình và quy định pháp lý cần biết.
1) Thành viên hộ gia đình có quyền yêu cầu chia tài sản chung sau khi một người qua đời theo di chúc không?
Thành viên hộ gia đình có quyền yêu cầu chia tài sản chung sau khi một người qua đời theo di chúc không? Theo quy định của pháp luật Việt Nam, quyền yêu cầu chia tài sản chung trong trường hợp có di chúc tồn tại phụ thuộc vào tính hợp pháp của di chúc và quyền lợi của các thành viên thừa kế bắt buộc. Bộ luật Dân sự 2015 quy định rằng tài sản của người đã mất sẽ được chia theo di chúc nếu di chúc hợp lệ và đáp ứng các yêu cầu pháp lý. Tuy nhiên, nếu di chúc không hợp lệ hoặc không bảo đảm quyền lợi của người thừa kế bắt buộc, thành viên trong gia đình có quyền yêu cầu chia tài sản chung theo quy định pháp luật, ngay cả khi có di chúc.
Các trường hợp mà thành viên gia đình có thể yêu cầu chia tài sản chung dù có di chúc bao gồm:
- Di chúc không hợp lệ: Nếu di chúc không đáp ứng đủ các điều kiện pháp lý (như không có người làm chứng khi người lập di chúc không thể tự viết, hoặc di chúc bị ép buộc), di chúc sẽ không được công nhận. Trong trường hợp này, tài sản của người đã mất sẽ được chia theo quy định pháp luật.
- Di chúc không bảo đảm quyền lợi của người thừa kế bắt buộc: Theo pháp luật, những người thừa kế bắt buộc bao gồm con chưa thành niên, cha mẹ già yếu, hoặc người không có khả năng lao động phải được bảo đảm quyền lợi. Nếu di chúc không dành phần tài sản cho những người thừa kế bắt buộc này, họ có quyền yêu cầu tòa án phân chia lại tài sản theo quy định.
- Không đạt được sự đồng thuận giữa các thành viên thừa kế: Nếu di chúc không quy định cụ thể cách thức phân chia hoặc không được tất cả thành viên chấp thuận, thì một hoặc nhiều thành viên có thể yêu cầu phân chia tài sản chung dựa trên quy định pháp luật để bảo vệ quyền lợi của mình.
- Phần tài sản chung và tài sản riêng không được xác định rõ ràng trong di chúc: Trong nhiều trường hợp, di chúc có thể không đề cập cụ thể đến phần tài sản chung của gia đình mà chỉ nêu tài sản cá nhân của người qua đời. Nếu có sự mâu thuẫn về cách phân chia, các thành viên thừa kế có quyền yêu cầu tòa án xác định và phân chia phần tài sản này theo quy định pháp luật.
- Tranh chấp về tính pháp lý của di chúc: Khi có tranh chấp về tính hợp pháp của di chúc, tòa án sẽ can thiệp để xem xét và xác định tính hợp lệ của di chúc. Nếu di chúc không hợp pháp, tài sản sẽ được phân chia theo quy định pháp luật thay vì theo ý nguyện ghi trong di chúc.
Như vậy, thành viên gia đình có thể yêu cầu phân chia tài sản chung sau khi một người qua đời ngay cả khi có di chúc, trong trường hợp di chúc không đáp ứng được các điều kiện pháp lý hoặc quyền lợi của những người thừa kế bắt buộc.
2) Ví dụ minh họa
Ông A qua đời và để lại di chúc, trong đó phần tài sản của ông trong căn nhà chung được chia cho con trai C. Tuy nhiên, ông A có một con gái là D, người chưa thành niên và không được nhắc đến trong di chúc. Theo quy định pháp luật, con gái D thuộc diện thừa kế bắt buộc và có quyền hưởng một phần tài sản của ông A. Trong trường hợp này, D có quyền yêu cầu chia tài sản chung bất chấp di chúc của ông A, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình. Tòa án sẽ xem xét phần tài sản của ông A trong căn nhà và phân chia lại theo quy định, đảm bảo quyền lợi của cả C và D.
3) Những vướng mắc thực tế
Quá trình phân chia tài sản chung theo di chúc có thể gặp phải một số vướng mắc thực tế như sau:
- Tranh chấp về tính hợp pháp của di chúc: Các thành viên thừa kế có thể không đồng ý với di chúc và cho rằng di chúc không hợp pháp. Điều này có thể dẫn đến xung đột kéo dài và yêu cầu tòa án xác định tính hợp lệ của di chúc, gây mất thời gian và chi phí.
- Mâu thuẫn về quyền lợi của người thừa kế bắt buộc: Trong trường hợp di chúc không bảo đảm quyền lợi của người thừa kế bắt buộc, những người này có thể yêu cầu phân chia tài sản theo pháp luật, dẫn đến mâu thuẫn trong gia đình.
- Chi phí và thời gian giải quyết tranh chấp tại tòa án: Quy trình phân chia tài sản qua tòa án thường mất nhiều thời gian và chi phí pháp lý, nhất là khi tài sản có giá trị lớn hoặc liên quan đến nhiều người thừa kế.
- Khó khăn trong việc xác định tài sản chung và tài sản riêng: Nếu di chúc không xác định rõ phần tài sản chung và tài sản riêng, có thể gây ra khó khăn trong quá trình phân chia, đặc biệt là với tài sản bất động sản hoặc tài sản giá trị lớn.
4) Những lưu ý cần thiết
- Lập di chúc rõ ràng và hợp pháp: Để tránh tranh chấp sau này, người để lại di sản nên lập di chúc hợp pháp, bảo đảm tính hợp lệ và nêu rõ quyền lợi cho những người thừa kế bắt buộc.
- Chuẩn bị đầy đủ giấy tờ pháp lý: Các thành viên thừa kế nên chuẩn bị đầy đủ các giấy tờ liên quan để hỗ trợ quá trình phân chia tài sản, bao gồm giấy chứng tử, giấy chứng nhận quyền sở hữu tài sản, giấy khai sinh và giấy tờ liên quan.
- Đảm bảo quyền lợi cho người thừa kế bắt buộc: Khi lập di chúc, cần chú ý đến quyền lợi của các đối tượng thuộc diện thừa kế bắt buộc để bảo đảm tính hợp pháp của di chúc và tránh tranh chấp pháp lý.
- Tham khảo ý kiến luật sư: Để bảo đảm quyền lợi và thực hiện đúng quy trình pháp lý, các thành viên nên tham khảo ý kiến của luật sư chuyên môn về thừa kế, đặc biệt khi tài sản có giá trị lớn hoặc liên quan đến nhiều người thừa kế.
5) Căn cứ pháp lý
Các căn cứ pháp lý liên quan đến việc yêu cầu chia tài sản chung khi có di chúc bao gồm:
- Bộ luật Dân sự 2015 (từ Điều 609 đến Điều 662), quy định chi tiết về quyền thừa kế theo di chúc, quyền lợi của người thừa kế bắt buộc, và các quy định về di chúc hợp pháp.
- Nghị định số 29/2020/NĐ-CP và các thông tư hướng dẫn về thủ tục công chứng, chứng thực văn bản phân chia di sản thừa kế và các quy định pháp lý liên quan.
- Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, quy định về quyền lợi của các thành viên trong gia đình liên quan đến tài sản chung và các quyền thừa kế khi có hoặc không có di chúc.
Để biết thêm chi tiết về các quy định pháp lý và thủ tục phân chia tài sản chung khi có di chúc, bạn có thể tham khảo Luật PVL Group – Chuyên mục Thừa Kế hoặc Báo Pháp Luật Việt Nam – Mục Bạn Đọc.
Kết luận: Thành viên hộ gia đình có thể yêu cầu phân chia tài sản chung theo quy định pháp luật ngay cả khi có di chúc, đặc biệt khi di chúc không hợp lệ hoặc không đảm bảo quyền lợi của người thừa kế bắt buộc. Luật PVL Group khuyến nghị các gia đình nên lập di chúc rõ ràng, bảo đảm quyền lợi cho tất cả thành viên thừa kế và chuẩn bị đầy đủ giấy tờ pháp lý để quá trình phân chia tài sản diễn ra đúng quy định pháp luật.
