Khi nào thì hành vi cưỡng ép kết hôn bị truy cứu trách nhiệm hình sự?

1. Khi nào thì hành vi cưỡng ép kết hôn bị truy cứu trách nhiệm hình sự?

Cưỡng ép kết hôn là hành vi vi phạm nghiêm trọng quyền tự do kết hôn của cá nhân, được pháp luật bảo vệ. Đây là hành vi ép buộc một người phải kết hôn trái với ý muốn của họ thông qua các hành động như đe dọa, sử dụng vũ lực, hoặc lợi dụng quyền lực, địa vị. Hành vi này có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi có các yếu tố cấu thành tội phạm như:

1. Sử dụng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc thủ đoạn khác: Hành vi cưỡng ép kết hôn bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi người phạm tội dùng vũ lực (đánh đập, hành hạ thể xác), đe dọa dùng vũ lực (đe dọa đánh đập, giết hại) hoặc dùng các thủ đoạn khác (đe dọa tinh thần, ép buộc về kinh tế) để buộc nạn nhân kết hôn trái ý muốn. Đây là yếu tố cơ bản cấu thành tội cưỡng ép kết hôn.
2. Gây tổn hại nghiêm trọng đến tinh thần, thể chất của nạn nhân: Hành vi cưỡng ép kết hôn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây tổn thương nặng nề về thể chất hoặc tinh thần cho nạn nhân. Ví dụ, nạn nhân bị tổn thương về tâm lý, trầm cảm kéo dài hoặc có ý định tự sát do bị ép buộc kết hôn.
3. Vi phạm nghiêm trọng quyền lợi của trẻ em hoặc người chưa thành niên: Nếu nạn nhân của hành vi cưỡng ép kết hôn là trẻ em hoặc người chưa đủ tuổi kết hôn theo quy định pháp luật, hành vi này sẽ bị coi là đặc biệt nghiêm trọng và bị truy cứu trách nhiệm hình sự, bất kể các tình tiết giảm nhẹ.
4. Cưỡng ép kết hôn có mục đích lợi dụng hoặc trục lợi bất chính: Những trường hợp cưỡng ép kết hôn nhằm mục đích trục lợi như buôn bán người, ép buộc kết hôn để nhập quốc tịch, hưởng thừa kế, hoặc nhằm mục đích khác vi phạm pháp luật đều bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
5. Lợi dụng quyền lực, vị trí hoặc quan hệ gia đình để cưỡng ép: Hành vi lợi dụng quyền lực, vị trí công tác hoặc quan hệ gia đình để cưỡng ép người khác kết hôn trái với ý muốn của họ cũng là yếu tố cấu thành tội cưỡng ép kết hôn và sẽ bị xử lý hình sự.

2. Ví dụ minh họa

Anh M là một viên chức có quyền lực tại địa phương, đã lợi dụng vị trí của mình để ép cô H, một nhân viên dưới quyền, phải kết hôn với mình. Mặc dù cô H không đồng ý và liên tục từ chối, anh M đã dùng các thủ đoạn đe dọa cô H về mặt công việc, dọa sẽ gây khó khăn cho gia đình cô nếu cô không chấp nhận kết hôn.

Cô H vì lo sợ cho gia đình và công việc nên buộc phải đồng ý. Tuy nhiên, sau khi kết hôn, cô H phải chịu đựng nhiều áp lực tinh thần và bị anh M kiểm soát hoàn toàn. Sau đó, cô H đã tố cáo hành vi của anh M lên cơ quan chức năng. Trong quá trình điều tra, anh M bị truy cứu trách nhiệm hình sự vì hành vi cưỡng ép kết hôn, lợi dụng quyền lực và gây tổn hại nghiêm trọng đến tinh thần của nạn nhân.

3. Những vướng mắc thực tế

Dù pháp luật đã quy định rõ ràng về việc xử lý hành vi cưỡng ép kết hôn, nhưng trong thực tế, việc phát hiện và xử lý các vụ việc này gặp nhiều vướng mắc:

1. Khó khăn trong việc thu thập bằng chứng: Các hành vi cưỡng ép kết hôn thường xảy ra trong phạm vi gia đình hoặc trong môi trường kín đáo, khó có bằng chứng cụ thể. Nạn nhân thường không có đủ khả năng thu thập bằng chứng hoặc bị kiểm soát, đe dọa nên không dám tố cáo.
2. Sự can thiệp từ gia đình và cộng đồng: Nhiều trường hợp cưỡng ép kết hôn xảy ra dưới sự thúc ép của gia đình hoặc cộng đồng, đặc biệt là ở những vùng nông thôn, vùng dân tộc thiểu số, nơi phong tục tập quán còn lạc hậu. Điều này khiến cho việc xử lý pháp lý gặp nhiều khó khăn vì nạn nhân không nhận được sự ủng hộ cần thiết.
3. Thiếu sự hỗ trợ từ cơ quan chức năng: Một số cơ quan chức năng, đặc biệt ở cấp địa phương, thiếu kinh nghiệm và kiến thức để xử lý đúng đắn các vụ việc cưỡng ép kết hôn. Điều này dẫn đến việc các hành vi vi phạm bị bỏ qua hoặc xử lý không đúng mức, khiến nạn nhân không được bảo vệ đầy đủ.
4. Áp lực và sự đe dọa đối với nạn nhân: Nạn nhân của cưỡng ép kết hôn thường phải chịu áp lực rất lớn từ gia đình, cộng đồng và thậm chí từ chính quyền địa phương. Sự đe dọa và áp lực này khiến nạn nhân khó lòng tự bảo vệ mình hoặc tìm kiếm sự giúp đỡ từ bên ngoài.

4. Những lưu ý cần thiết

1. Tăng cường giáo dục và nâng cao nhận thức pháp luật: Việc giáo dục, tuyên truyền về quyền tự do kết hôn và các quy định pháp luật liên quan là cần thiết để ngăn chặn hành vi cưỡng ép kết hôn. Cần có các chương trình truyền thông đến các vùng có nguy cơ cao về tình trạng cưỡng ép kết hôn, đặc biệt là ở các khu vực dân tộc thiểu số.
2. Tạo điều kiện để nạn nhân tiếp cận với sự hỗ trợ pháp lý và tâm lý: Nạn nhân cần được cung cấp thông tin và hỗ trợ từ các dịch vụ pháp lý, tâm lý. Các đường dây nóng, trung tâm tư vấn pháp luật và các tổ chức xã hội cần tăng cường hoạt động để giúp đỡ nạn nhân sớm thoát khỏi tình trạng bị cưỡng ép.
3. Tăng cường sự giám sát và hỗ trợ từ chính quyền địa phương: Chính quyền địa phương cần đóng vai trò tích cực hơn trong việc giám sát, phát hiện và xử lý các trường hợp cưỡng ép kết hôn. Đồng thời, cần có sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng, tổ chức xã hội để bảo vệ quyền lợi của nạn nhân.
4. Thực thi nghiêm túc pháp luật và bảo vệ nạn nhân: Cần thực thi nghiêm túc các quy định pháp luật về xử lý hành vi cưỡng ép kết hôn, đồng thời đảm bảo sự bảo vệ an toàn cho nạn nhân trong quá trình tố cáo và xét xử. Việc này không chỉ giúp bảo vệ nạn nhân mà còn góp phần răn đe các hành vi vi phạm.

5. Căn cứ pháp lý

• Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung 2017, Điều 181 về tội cưỡng ép kết hôn.
• Luật Hôn nhân và gia đình 2014.
• Nghị định 82/2020/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình.

Liên kết nội bộ:

Tìm hiểu thêm về quy định hình sự tại Luật PVL Group.

Liên kết ngoại:

Cập nhật thông tin pháp luật về hôn nhân và gia đình.