Khi nào tài sản thừa kế phải được phân chia theo di chúc thay vì theo pháp luật? Bài viết giải đáp chi tiết, ví dụ minh họa, vướng mắc, lưu ý và căn cứ pháp lý.
1) Khi nào tài sản thừa kế phải được phân chia theo di chúc thay vì theo pháp luật?
Tài sản thừa kế sẽ được phân chia theo di chúc khi người để lại di sản đã lập một di chúc hợp pháp và di chúc đó đáp ứng các quy định của pháp luật Việt Nam. Theo Bộ luật Dân sự 2015, người lập di chúc có quyền tự do quyết định cách thức phân chia tài sản của mình và có thể chỉ định người thừa kế theo ý muốn. Nếu di chúc hợp pháp, tài sản thừa kế sẽ được phân chia theo các nội dung được ghi trong di chúc thay vì theo quy định pháp luật.
1.1 Điều kiện để tài sản thừa kế được phân chia theo di chúc
Để di chúc có hiệu lực và được sử dụng làm căn cứ phân chia tài sản, di chúc phải đáp ứng các điều kiện sau:
- Người lập di chúc có đầy đủ năng lực hành vi dân sự: Người lập di chúc phải có đủ năng lực hành vi dân sự và hoàn toàn tự nguyện tại thời điểm lập di chúc. Nếu người lập di chúc bị ép buộc, lừa dối hoặc không còn đủ năng lực, di chúc có thể bị coi là không hợp pháp.
- Di chúc tuân thủ đúng hình thức pháp luật quy định: Di chúc có thể được lập bằng văn bản hoặc bằng miệng, nhưng di chúc bằng miệng chỉ hợp pháp nếu người lập di chúc không thể lập di chúc bằng văn bản do tình trạng khẩn cấp, và phải có ít nhất hai người làm chứng.
- Nội dung di chúc rõ ràng và không trái với quy định pháp luật: Di chúc phải ghi rõ phần tài sản được chia cho từng người thừa kế, không vi phạm quy định bảo vệ quyền lợi cho những người thừa kế đặc biệt như con chưa thành niên hoặc người phụ thuộc không có khả năng lao động.
1.2 Quy định về phân chia tài sản theo di chúc
Khi người để lại di sản có di chúc hợp pháp, tài sản sẽ được chia hoàn toàn theo nội dung của di chúc. Điều này bao gồm việc chỉ định người thừa kế, chỉ định phần tài sản cho từng người, và các điều kiện khác nếu có. Di chúc là ý nguyện cuối cùng của người để lại di sản, nên pháp luật ưu tiên thực hiện di chúc trước khi áp dụng các quy định về thừa kế theo pháp luật.
Tuy nhiên, trong trường hợp di chúc không phân chia hết tài sản, hoặc có phần tài sản không được đề cập đến trong di chúc, tài sản đó sẽ được phân chia theo quy định pháp luật.
2) Ví dụ minh họa
Ông A qua đời và để lại di sản gồm một căn nhà và một số tiền tiết kiệm. Trước khi qua đời, ông A lập di chúc với nội dung chỉ định con trai lớn là B nhận toàn bộ căn nhà, còn khoản tiền tiết kiệm được chia đều cho hai người con khác là C và D. Theo di chúc này, B sẽ nhận toàn bộ căn nhà, còn C và D nhận phần tiền tiết kiệm.
Nếu di chúc được xác định là hợp pháp, tài sản sẽ được chia theo đúng nội dung di chúc. Tuy nhiên, nếu trong di chúc có đề cập một phần tài sản nào đó cho vợ ông A hoặc các con nhỏ của ông A (nếu có), phần tài sản đó vẫn phải đảm bảo không vi phạm quyền lợi của những người thừa kế đặc biệt theo quy định pháp luật.
3) Những vướng mắc thực tế
Việc phân chia tài sản thừa kế theo di chúc có thể gặp phải một số vướng mắc như sau:
- Tranh chấp về tính hợp pháp của di chúc: Các đồng thừa kế có thể cho rằng di chúc không hợp lệ, chẳng hạn như người lập di chúc bị ép buộc, lừa dối hoặc không còn đủ năng lực hành vi dân sự. Điều này dễ dẫn đến tranh chấp tại tòa án, làm kéo dài quá trình phân chia tài sản.
- Nội dung di chúc không rõ ràng hoặc thiếu sót: Nếu di chúc không nêu rõ phần tài sản được chia cho từng người hoặc có sự thiếu sót về tài sản, các đồng thừa kế có thể khó khăn trong việc thực hiện di chúc và phải nhờ tòa án can thiệp.
- Vi phạm quyền lợi của người thừa kế đặc biệt: Di chúc không thể phủ nhận quyền lợi của một số đối tượng đặc biệt như con chưa thành niên, cha mẹ hoặc người phụ thuộc không có khả năng lao động. Nếu di chúc vi phạm quyền lợi của những người này, di chúc sẽ bị điều chỉnh để đảm bảo quyền lợi của họ.
- Khó khăn trong việc thực hiện di chúc khi người thừa kế không có mặt: Trong một số trường hợp, người thừa kế không thể có mặt để nhận tài sản theo di chúc. Điều này có thể làm phức tạp quá trình phân chia và cần có biện pháp pháp lý để xử lý phần tài sản thuộc về người thừa kế vắng mặt.
4) Những lưu ý cần thiết
- Lập di chúc công chứng: Để tránh tranh chấp về tính hợp pháp của di chúc, người lập di chúc nên lập di chúc công chứng. Điều này giúp di chúc có giá trị pháp lý cao và giảm thiểu khả năng khiếu nại.
- Rõ ràng về nội dung di chúc: Di chúc nên ghi rõ phần tài sản được chia cho từng người thừa kế để tránh nhầm lẫn hoặc tranh cãi sau này. Người lập di chúc nên nêu rõ thông tin cá nhân của từng người thừa kế và giá trị của các phần tài sản để phân chia công bằng.
- Tuân thủ quyền lợi của người thừa kế đặc biệt: Người lập di chúc cần tuân thủ các quy định về quyền lợi của người thừa kế đặc biệt như con chưa thành niên hoặc người phụ thuộc. Di chúc cần đảm bảo quyền lợi cho những người này để tránh rủi ro pháp lý.
- Tham khảo ý kiến của luật sư: Khi lập di chúc, nhất là khi di chúc có giá trị tài sản lớn hoặc người thừa kế không thuộc hàng thừa kế hợp pháp, người lập di chúc nên nhờ luật sư tư vấn để đảm bảo di chúc tuân thủ đúng quy định pháp luật và tránh các tranh chấp không đáng có.
5) Căn cứ pháp lý
Việc phân chia tài sản thừa kế theo di chúc được điều chỉnh bởi Bộ luật Dân sự 2015, bao gồm các điều khoản sau:
- Điều 624 quy định về quyền để lại di chúc của cá nhân.
- Điều 626 quy định quyền của người lập di chúc trong việc chỉ định người thừa kế, phân chia tài sản, và chỉ định người quản lý di sản.
- Điều 643 quy định các điều kiện hợp pháp của di chúc, bao gồm các điều kiện về năng lực hành vi dân sự, tự nguyện và hình thức hợp pháp của di chúc.
- Điều 644 quy định quyền lợi của các đối tượng đặc biệt không phụ thuộc vào nội dung di chúc, đảm bảo quyền lợi cho con chưa thành niên và người phụ thuộc không có khả năng lao động.
Những quy định này cung cấp căn cứ pháp lý để tài sản thừa kế được phân chia theo di chúc khi di chúc hợp pháp, đảm bảo tính công bằng và bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan. Nếu bạn có thêm câu hỏi về việc lập di chúc và quy trình phân chia tài sản, có thể tham khảo thông tin từ Bộ Tư pháp hoặc Tòa án nhân dân.
Bài viết này đã giải đáp chi tiết câu hỏi “Khi nào tài sản thừa kế phải được phân chia theo di chúc thay vì theo pháp luật?” và cung cấp các hướng dẫn cụ thể để người thừa kế và người lập di chúc thực hiện đúng quy trình pháp lý. Nếu bạn cần tư vấn thêm về quy định pháp lý liên quan đến thừa kế và di chúc, hãy liên hệ Luật PVL Group để được hỗ trợ tốt nhất.
Liên kết nội bộ: Chuyên mục thừa kế
Liên kết ngoài: Báo Pháp Luật
