Khi nào tài sản chung của hộ gia đình phải được chia theo pháp luật thay vì theo thỏa thuận? Bài viết nêu rõ điều kiện và quy trình phân chia tài sản theo pháp luật.
1) Khi nào tài sản chung của hộ gia đình phải được chia theo pháp luật thay vì theo thỏa thuận?
Khi nào tài sản chung của hộ gia đình phải được chia theo pháp luật thay vì theo thỏa thuận? Tài sản chung của hộ gia đình phải được chia theo pháp luật trong các trường hợp khi các thành viên không thể đạt được sự đồng thuận về cách phân chia hoặc khi xuất hiện các yếu tố pháp lý mà thỏa thuận không đáp ứng được. Theo Bộ luật Dân sự 2015, nếu không có thỏa thuận tự nguyện, các thành viên có quyền yêu cầu tòa án phân chia tài sản theo quy định pháp luật, nhằm đảm bảo quyền lợi và công bằng cho tất cả những người liên quan.
Các trường hợp chính dẫn đến việc phải chia tài sản chung theo pháp luật bao gồm:
- Không đạt được sự đồng thuận giữa các thành viên: Khi các thành viên trong gia đình có quan điểm khác nhau về cách phân chia tài sản hoặc không đồng ý về tỷ lệ sở hữu, việc chia tài sản bằng thỏa thuận không khả thi. Trong tình huống này, pháp luật sẽ can thiệp và chia tài sản theo quy định để tránh xung đột kéo dài.
- Xuất hiện tranh chấp về quyền sở hữu tài sản: Nếu có tranh chấp về quyền sở hữu tài sản hoặc có thành viên cho rằng phần tài sản họ đóng góp không được chia đúng, yêu cầu phân chia theo pháp luật là cần thiết để xác định rõ quyền sở hữu của từng thành viên và giải quyết tranh chấp.
- Một trong các bên yêu cầu chia tài sản theo pháp luật: Dù có thể đạt được thỏa thuận, nếu một thành viên yêu cầu chia tài sản qua tòa án, thì yêu cầu này sẽ được xem xét và thực hiện theo pháp luật. Pháp luật bảo vệ quyền lợi của mỗi cá nhân, do đó khi có yêu cầu, tòa án sẽ tiến hành phân chia dựa trên các quy định hiện hành.
- Tài sản có giá trị lớn hoặc không thể chia được theo thỏa thuận: Trong trường hợp tài sản chung là bất động sản hoặc tài sản có giá trị lớn, việc chia tài sản một cách vật lý có thể khó khăn và cần đến sự can thiệp của pháp luật để xác định phương án chia hợp lý (chẳng hạn như bán tài sản và chia số tiền thu được).
- Các thành viên thừa kế không đủ năng lực hoặc có quyền lợi đặc biệt: Khi một thành viên thuộc diện thừa kế bắt buộc (như con chưa thành niên, cha mẹ già yếu) hoặc không đủ năng lực hành vi dân sự, việc phân chia tài sản sẽ được thực hiện theo pháp luật để bảo đảm quyền lợi của những thành viên này.
Như vậy, chia tài sản theo pháp luật thường xảy ra khi các thành viên không đạt được thỏa thuận hoặc có các yếu tố đặc biệt cần sự can thiệp của pháp luật để bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
2) Ví dụ minh họa
Ông A và bà B có tài sản chung là một căn nhà. Sau khi ông A qua đời, bà B cùng hai con là C và D đã bàn bạc về cách phân chia căn nhà này. Bà B và C đồng ý bán căn nhà để chia tiền, nhưng D lại muốn giữ lại căn nhà để làm tài sản gia đình. Trong trường hợp này, gia đình không thể đạt được sự đồng thuận về cách phân chia, dẫn đến việc cần thiết phải yêu cầu tòa án phân chia tài sản theo quy định của pháp luật.
Tòa án sẽ xác định phần tài sản của ông A và chia đều cho bà B, C và D theo quy định pháp luật, bảo đảm quyền lợi của các thành viên. Nếu căn nhà không thể chia được về mặt vật lý, tòa án có thể yêu cầu bán căn nhà và chia tiền theo tỷ lệ hợp pháp, đảm bảo công bằng cho các bên.
3) Những vướng mắc thực tế
Quá trình phân chia tài sản chung khi không thể thỏa thuận có thể gặp phải nhiều vướng mắc thực tế, bao gồm:
- Mâu thuẫn gia đình kéo dài: Không đạt được thỏa thuận về cách thức phân chia tài sản có thể gây ra căng thẳng và mâu thuẫn trong gia đình. Điều này không chỉ làm mất thời gian mà còn ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa các thành viên.
- Chi phí và thời gian xử lý pháp lý cao: Khi phân chia tài sản qua tòa án, các thành viên có thể phải chịu chi phí pháp lý đáng kể, bao gồm phí tòa án, chi phí luật sư và các chi phí định giá tài sản. Thời gian giải quyết tranh chấp có thể kéo dài, gây bất tiện cho các bên liên quan.
- Khó khăn trong việc định giá tài sản: Đối với tài sản có giá trị lớn hoặc tài sản không dễ phân chia (như đất đai, nhà ở), việc xác định giá trị tài sản để phân chia có thể phức tạp và cần đến sự hỗ trợ của các chuyên gia định giá.
- Quyền lợi của các thành viên thừa kế bắt buộc: Khi phân chia tài sản theo pháp luật, tòa án sẽ bảo vệ quyền lợi cho những người thuộc diện thừa kế bắt buộc. Điều này có thể dẫn đến việc một số thành viên cảm thấy phần tài sản của họ bị hạn chế, gây thêm mâu thuẫn.
4) Những lưu ý cần thiết
- Thỏa thuận tự nguyện nếu có thể: Trước khi yêu cầu tòa án, các thành viên trong gia đình nên cố gắng đạt được thỏa thuận tự nguyện để tránh kéo dài thời gian và chi phí xử lý pháp lý. Thỏa thuận tự nguyện cũng giúp duy trì mối quan hệ hòa thuận trong gia đình.
- Chuẩn bị đầy đủ giấy tờ pháp lý: Để hỗ trợ cho quá trình phân chia tài sản tại tòa án, các thành viên cần chuẩn bị đầy đủ các giấy tờ liên quan, bao gồm giấy chứng tử, giấy chứng nhận quyền sở hữu tài sản, giấy khai sinh của các thành viên thừa kế, và các tài liệu liên quan khác.
- Đảm bảo quyền lợi cho người thừa kế bắt buộc: Khi phân chia tài sản theo pháp luật, các thành viên cần chú ý bảo đảm quyền lợi của người thừa kế bắt buộc (như con chưa thành niên, cha mẹ già yếu) để tránh tranh chấp pháp lý sau này.
- Tham khảo ý kiến từ luật sư chuyên môn: Để bảo đảm quyền lợi và thực hiện đúng quy trình pháp lý, các thành viên nên tham khảo ý kiến của luật sư chuyên về thừa kế và tranh chấp tài sản. Luật sư có thể giúp gia đình định hướng về quy trình và cung cấp các giải pháp tối ưu.
5) Căn cứ pháp lý
Các căn cứ pháp lý liên quan đến việc phân chia tài sản chung của hộ gia đình khi phải thực hiện theo pháp luật bao gồm:
- Bộ luật Dân sự 2015 (từ Điều 609 đến Điều 662), quy định chi tiết về quyền thừa kế theo pháp luật, quyền lợi của người thừa kế bắt buộc, và quy định về chia tài sản chung khi không đạt được thỏa thuận.
- Nghị định số 29/2020/NĐ-CP và các thông tư hướng dẫn về thủ tục công chứng, chứng thực văn bản phân chia di sản thừa kế và các quy định pháp lý liên quan.
- Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, quy định về quyền và nghĩa vụ của các thành viên trong gia đình liên quan đến tài sản chung và quyền yêu cầu chia tài sản thừa kế khi không có thỏa thuận.
Để biết thêm chi tiết về các quy định pháp lý và thủ tục phân chia tài sản chung khi không thể đạt được thỏa thuận, bạn có thể tham khảo Luật PVL Group – Chuyên mục Thừa Kế hoặc Báo Pháp Luật Việt Nam – Mục Bạn Đọc.
Kết luận: Khi tài sản chung của hộ gia đình không thể chia theo thỏa thuận, các thành viên có thể yêu cầu tòa án phân chia theo quy định pháp luật để bảo đảm quyền lợi hợp pháp cho tất cả các bên. Luật PVL Group khuyến nghị các gia đình nên tìm kiếm sự hỗ trợ pháp lý và chuẩn bị đầy đủ giấy tờ để quá trình phân chia diễn ra thuận lợi, bảo vệ quyền lợi của mỗi thành viên.
