Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được coi là di sản thừa kế không phụ thuộc vào di chúc? Bài viết giải thích các quy định pháp luật về quyền thừa kế tài sản chung.
1) Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được coi là di sản thừa kế không phụ thuộc vào di chúc?
Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được coi là di sản thừa kế không phụ thuộc vào di chúc? Theo quy định của pháp luật Việt Nam, tài sản chung của hộ gia đình sẽ được coi là di sản thừa kế không phụ thuộc vào di chúc trong một số trường hợp nhất định. Điều này nhằm đảm bảo quyền lợi cho tất cả các thành viên thuộc diện thừa kế, nhất là những người thuộc hàng thừa kế bắt buộc, bảo vệ quyền lợi của các đối tượng thừa kế và đảm bảo sự công bằng trong quá trình phân chia tài sản.
Các trường hợp chính bao gồm:
- Di chúc không hợp lệ hoặc không có di chúc: Nếu một thành viên trong hộ gia đình qua đời mà không để lại di chúc hoặc di chúc không hợp lệ theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015, tài sản chung của người đó sẽ được coi là di sản thừa kế và sẽ phân chia theo quy định của pháp luật thừa kế.
- Quyền lợi của người thừa kế bắt buộc: Dù có di chúc, nếu di chúc không bảo đảm quyền lợi của những người thuộc diện thừa kế bắt buộc, như con chưa thành niên, người không có khả năng lao động hoặc cha mẹ già yếu, thì phần tài sản tương ứng sẽ phải phân chia theo quy định của pháp luật, bất kể nội dung di chúc. Điều này nhằm bảo vệ quyền lợi của những thành viên này trong việc hưởng thừa kế.
- Tài sản chung có phần sở hữu của người qua đời: Trong trường hợp người qua đời có tài sản chung với các thành viên khác trong gia đình, phần tài sản thuộc quyền sở hữu của người đó trong tài sản chung sẽ trở thành di sản thừa kế. Phần di sản này sẽ được chia cho những người thừa kế theo quy định pháp luật nếu không có di chúc hoặc di chúc không hợp lệ.
- Tài sản chung là bất động sản hoặc tài sản giá trị lớn không thể chia vật lý: Đối với các tài sản như nhà cửa, đất đai, nếu tài sản không thể chia nhỏ về mặt vật lý, thì sẽ cần thực hiện phân chia dựa trên quy định pháp luật, đặc biệt khi không có di chúc hoặc di chúc không bao gồm tài sản này.
- Tranh chấp về tính hợp pháp của di chúc: Nếu xảy ra tranh chấp về tính hợp pháp của di chúc, các thành viên gia đình có thể yêu cầu tòa án can thiệp để phân chia tài sản chung theo quy định pháp luật. Trong trường hợp này, phần tài sản của người đã qua đời trong khối tài sản chung sẽ được chia cho các thành viên theo đúng quy định.
Như vậy, trong những trường hợp này, tài sản chung sẽ được coi là di sản thừa kế không phụ thuộc vào di chúc và sẽ phân chia theo quy định của pháp luật thừa kế.
2) Ví dụ minh họa
Ông A qua đời, để lại phần tài sản của mình trong căn nhà là tài sản chung với vợ là bà B và hai con là C và D. Ông A có viết di chúc để lại toàn bộ phần của mình cho con D. Tuy nhiên, con C thuộc diện thừa kế bắt buộc và không được đề cập trong di chúc. Theo quy định của pháp luật, C có quyền yêu cầu chia phần tài sản của ông A trong căn nhà, không phụ thuộc vào di chúc của ông A.
Trong trường hợp này, tòa án sẽ xem xét phần tài sản của ông A và tiến hành phân chia tài sản dựa trên quy định pháp luật, bảo đảm quyền lợi của C như một người thừa kế bắt buộc. Tài sản chung của hộ gia đình sẽ được coi là di sản thừa kế và phân chia công bằng giữa các thành viên thuộc diện thừa kế hợp pháp.
3) Những vướng mắc thực tế
Việc chia tài sản chung của hộ gia đình khi không phụ thuộc vào di chúc có thể gặp phải một số vướng mắc thực tế như sau:
- Mâu thuẫn về tỷ lệ phân chia tài sản: Các thành viên trong gia đình có thể tranh cãi về tỷ lệ thừa kế hợp pháp của từng người, nhất là khi không có di chúc hoặc khi di chúc không phân chia rõ ràng. Điều này có thể dẫn đến căng thẳng trong gia đình và kéo dài thời gian xử lý.
- Tranh chấp quyền lợi của người thừa kế bắt buộc: Khi di chúc không bảo đảm quyền lợi của người thừa kế bắt buộc, các thành viên này có thể yêu cầu tòa án phân chia lại tài sản. Điều này có thể gây khó khăn và tốn kém cho các bên liên quan, nhất là trong trường hợp tài sản có giá trị lớn.
- Thời gian và chi phí giải quyết tranh chấp tại tòa án: Quy trình phân chia tài sản qua tòa án có thể kéo dài và tốn kém, đặc biệt nếu có nhiều tài sản phải định giá và phân chia. Các thành viên có thể phải chịu các chi phí pháp lý, chi phí tòa án, và chi phí định giá tài sản.
- Khó khăn trong việc xác định giá trị tài sản chung: Đối với những tài sản không thể chia được về mặt vật lý hoặc có giá trị lớn, việc xác định giá trị tài sản để phân chia công bằng có thể phức tạp và đòi hỏi sự can thiệp của các chuyên gia định giá.
4) Những lưu ý cần thiết
- Lập di chúc rõ ràng và hợp pháp: Để tránh tranh chấp sau này, người để lại di sản nên lập di chúc hợp pháp, bảo đảm di chúc rõ ràng về phần tài sản thừa kế và quyền lợi của những người thừa kế bắt buộc.
- Đảm bảo quyền lợi cho người thừa kế bắt buộc: Khi lập di chúc, cần chú ý đến quyền lợi của các đối tượng thuộc diện thừa kế bắt buộc để bảo đảm tính hợp pháp và tránh tranh chấp sau này.
- Chuẩn bị đầy đủ giấy tờ pháp lý: Các thành viên thừa kế nên chuẩn bị các giấy tờ cần thiết, bao gồm giấy chứng tử, giấy chứng nhận quyền sở hữu tài sản, và giấy tờ nhân thân để hỗ trợ quá trình phân chia tài sản, nhất là khi có tranh chấp.
- Tham khảo ý kiến luật sư: Để bảo đảm quyền lợi và thực hiện đúng quy trình pháp lý, các thành viên nên tham khảo ý kiến của luật sư chuyên môn về thừa kế. Luật sư có thể tư vấn và đưa ra các giải pháp tối ưu khi phân chia tài sản chung của hộ gia đình.
5) Căn cứ pháp lý
Các căn cứ pháp lý liên quan đến việc chia tài sản chung của hộ gia đình không phụ thuộc vào di chúc bao gồm:
- Bộ luật Dân sự 2015 (từ Điều 609 đến Điều 662), quy định chi tiết về quyền thừa kế theo pháp luật, quyền lợi của người thừa kế bắt buộc và các quy định về di chúc.
- Nghị định số 29/2020/NĐ-CP và các thông tư hướng dẫn về thủ tục công chứng, chứng thực văn bản phân chia di sản thừa kế và các quy định pháp lý liên quan.
- Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, quy định về quyền và nghĩa vụ của các thành viên trong gia đình liên quan đến tài sản chung và các quyền thừa kế khi không có di chúc.
Để biết thêm chi tiết về các quy định pháp lý và thủ tục phân chia tài sản chung không phụ thuộc vào di chúc, bạn có thể tham khảo Luật PVL Group – Chuyên mục Thừa Kế hoặc Báo Pháp Luật Việt Nam – Mục Bạn Đọc.
Kết luận: Tài sản chung của hộ gia đình có thể được coi là di sản thừa kế không phụ thuộc vào di chúc trong một số trường hợp nhất định để bảo đảm quyền lợi của các thành viên thừa kế hợp pháp. Luật PVL Group khuyến nghị các thành viên gia đình nên lập di chúc rõ ràng, bảo vệ quyền lợi của người thừa kế bắt buộc và chuẩn bị đầy đủ giấy tờ pháp lý để quá trình phân chia diễn ra thuận lợi và đúng quy định pháp luật.
