Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được chia theo pháp luật thay vì theo di chúc? Bài viết cung cấp quy định pháp lý và lưu ý khi chia tài sản theo pháp luật.
1) Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được chia theo pháp luật thay vì theo di chúc?
Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được chia theo pháp luật thay vì theo di chúc? Trong trường hợp một thành viên trong hộ gia đình qua đời và có để lại di chúc, di sản thừa kế của người này thường sẽ được phân chia theo nội dung của di chúc. Tuy nhiên, có một số trường hợp pháp luật quy định tài sản sẽ được chia theo quy định pháp luật thay vì tuân theo di chúc, nhằm bảo đảm quyền lợi cho các thành viên liên quan và tuân thủ các quy định về quyền thừa kế.
Các trường hợp mà tài sản chung được chia theo pháp luật thay vì theo di chúc bao gồm:
- Di chúc không hợp lệ hoặc bị vô hiệu: Di chúc chỉ có giá trị pháp lý khi đáp ứng các yêu cầu về năng lực hành vi dân sự của người lập, nội dung di chúc không trái pháp luật, và có các yếu tố chứng thực hoặc có người làm chứng (nếu cần). Nếu di chúc không hợp lệ hoặc bị tuyên bố vô hiệu, tài sản sẽ được chia theo pháp luật.
- Di chúc không có hiệu lực đối với toàn bộ di sản: Có trường hợp di chúc chỉ phân chia một phần tài sản mà người đã mất sở hữu. Phần tài sản còn lại mà không được đề cập trong di chúc sẽ được chia theo pháp luật.
- Không có người thừa kế hợp pháp theo di chúc: Trong trường hợp tất cả những người thừa kế được ghi trong di chúc đều đã qua đời trước hoặc từ chối nhận di sản, hoặc bị tước quyền thừa kế theo pháp luật, phần di sản này sẽ được phân chia cho những người thừa kế hợp pháp theo pháp luật.
- Bảo vệ quyền lợi của người thừa kế bắt buộc: Pháp luật quy định một số người thuộc diện thừa kế bắt buộc, chẳng hạn như cha mẹ già, con cái chưa thành niên, hoặc người không có khả năng lao động. Dù di chúc có quy định thế nào, các đối tượng này vẫn có quyền nhận một phần di sản nhất định theo quy định của pháp luật.
- Di chúc vi phạm quyền lợi của người được bảo hộ: Nếu nội dung di chúc tước quyền thừa kế của những người phụ thuộc thuộc diện thừa kế bắt buộc mà không có lý do hợp lý, phần di sản này sẽ được phân chia lại theo quy định pháp luật.
Các quy định này nhằm bảo vệ quyền lợi cho các thành viên thừa kế hợp pháp và bảo đảm rằng tài sản được chia một cách hợp lý và công bằng.
2) Ví dụ minh họa
Giả sử ông X qua đời và để lại di chúc chỉ định toàn bộ tài sản của mình cho cháu nội là Y. Tuy nhiên, ông X có một con trai tên Z, người bị khuyết tật và không có khả năng lao động. Dù trong di chúc không đề cập đến phần tài sản cho Z, theo quy định pháp luật, Z vẫn thuộc diện thừa kế bắt buộc và sẽ được hưởng một phần di sản của ông X.
Trong trường hợp này, di chúc của ông X không có hiệu lực đối với toàn bộ tài sản, và phần di sản của Z sẽ được chia theo pháp luật, đảm bảo rằng Z nhận được phần tài sản theo quy định dành cho người thừa kế bắt buộc.
3) Những vướng mắc thực tế
Trong quá trình phân chia tài sản theo pháp luật thay vì theo di chúc, các thành viên thừa kế thường gặp phải một số vướng mắc như sau:
- Tranh cãi về tính hợp lệ của di chúc: Trong nhiều trường hợp, các thành viên thừa kế có thể tranh cãi về tính hợp lệ của di chúc, đặc biệt khi có nghi ngờ về năng lực hành vi dân sự của người lập hoặc khi di chúc không được chứng thực. Điều này dẫn đến việc phải yêu cầu tòa án xác minh tính hợp lệ của di chúc.
- Xác định người thừa kế bắt buộc: Khi di chúc không đề cập đến người thừa kế bắt buộc, các thành viên phải xác định rõ ràng ai là người thừa kế bắt buộc theo quy định pháp luật. Điều này có thể dẫn đến tranh chấp nếu không có sự đồng thuận giữa các bên.
- Thủ tục pháp lý phức tạp: Việc phân chia tài sản theo pháp luật thường yêu cầu các thủ tục pháp lý như công chứng, đăng ký biến động tài sản, và thậm chí là giải quyết tại tòa án nếu có tranh chấp. Điều này có thể kéo dài thời gian và tốn kém chi phí.
- Khó khăn trong việc xác định phần di sản không có trong di chúc: Khi di chúc chỉ đề cập đến một phần tài sản, việc xác định phần tài sản còn lại để phân chia theo pháp luật có thể phức tạp, đặc biệt là với các tài sản có giá trị lớn như bất động sản hoặc tài sản đầu tư.
4) Những lưu ý cần thiết
- Kiểm tra tính hợp lệ của di chúc trước khi thực hiện phân chia tài sản: Để tránh tranh chấp, các thành viên trong gia đình cần xác định rõ tính hợp lệ của di chúc và bảo đảm rằng di chúc đáp ứng đầy đủ các điều kiện pháp lý.
- Đảm bảo quyền lợi cho người thừa kế bắt buộc: Khi phân chia tài sản, dù có di chúc hay không, cần đảm bảo quyền lợi của những người thuộc diện thừa kế bắt buộc để tránh các tranh chấp và bảo đảm tính công bằng.
- Thực hiện đầy đủ các thủ tục pháp lý: Để đảm bảo việc phân chia tài sản diễn ra hợp pháp, các thành viên nên thực hiện đầy đủ các thủ tục công chứng, đăng ký biến động tài sản và tuân thủ đúng quy định pháp luật.
- Tham khảo ý kiến từ luật sư hoặc chuyên gia pháp lý: Trong các trường hợp phức tạp hoặc khi có tranh chấp, việc tham khảo ý kiến từ luật sư chuyên môn là cần thiết để nắm rõ quy định pháp luật và bảo vệ quyền lợi của các bên.
5) Căn cứ pháp lý
Các căn cứ pháp lý liên quan đến việc phân chia tài sản chung của hộ gia đình theo pháp luật thay vì theo di chúc bao gồm:
- Bộ luật Dân sự 2015 (từ Điều 609 đến Điều 662), quy định về quyền thừa kế theo di chúc, quyền thừa kế theo pháp luật và quyền lợi của người thừa kế bắt buộc.
- Nghị định số 29/2020/NĐ-CP quy định về việc công chứng và chứng thực các văn bản thừa kế và các thủ tục phân chia tài sản khi di chúc không có hiệu lực.
Để tìm hiểu thêm thông tin về các quy định pháp luật liên quan, bạn có thể tham khảo Luật PVL Group – Chuyên mục Thừa Kế hoặc Báo Pháp Luật Việt Nam – Mục Bạn Đọc.
Kết luận: Trong một số trường hợp, tài sản chung của hộ gia đình sẽ được chia theo quy định pháp luật thay vì theo di chúc nhằm bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan và tuân thủ các quy định về thừa kế bắt buộc. Luật PVL Group khuyến nghị các gia đình nên kiểm tra tính hợp lệ của di chúc, tuân thủ quy định về quyền lợi của người thừa kế bắt buộc, và tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia pháp lý khi cần thiết để đảm bảo quá trình phân chia tài sản diễn ra công bằng và hợp pháp.
