Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được chia theo di chúc thay vì theo pháp luật? Bài viết giải thích các điều kiện và quy định khi chia tài sản theo di chúc.
1) Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được chia theo di chúc thay vì theo pháp luật?
Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được chia theo di chúc thay vì theo pháp luật? Theo quy định của pháp luật Việt Nam, tài sản chung của hộ gia đình sẽ được chia theo di chúc nếu thành viên để lại di chúc hợp lệ. Di chúc là công cụ pháp lý giúp người lập di chúc thể hiện ý chí về cách phân chia tài sản sau khi qua đời, giúp tránh xung đột và bảo vệ quyền lợi các bên liên quan. Tuy nhiên, di chúc phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện pháp lý để có giá trị. Nếu không, việc phân chia sẽ diễn ra theo quy định của pháp luật.
Những điều kiện để tài sản chung của hộ gia đình được chia theo di chúc gồm:
- Di chúc hợp lệ về mặt pháp lý: Theo Bộ luật Dân sự 2015, di chúc phải được lập trong tình trạng minh mẫn, sáng suốt và không bị đe dọa, ép buộc. Nếu người lập di chúc không tự viết được, có thể nhờ người khác viết hộ nhưng cần có công chứng hoặc chứng thực. Ngoài ra, nội dung di chúc không được trái với quy định pháp luật và đạo đức xã hội.
- Di chúc rõ ràng và có người thừa kế xác định: Nội dung di chúc phải rõ ràng về cách thức phân chia tài sản và xác định người thừa kế cụ thể. Nếu di chúc không rõ ràng, dẫn đến tranh chấp, tòa án có thể không công nhận di chúc và chuyển sang phân chia tài sản theo pháp luật.
- Không vi phạm quyền lợi của người thừa kế bắt buộc: Pháp luật quy định rằng di chúc không được phép tước đoạt quyền thừa kế của những người thuộc diện thừa kế bắt buộc như con chưa thành niên, cha mẹ già yếu, người không có khả năng lao động. Nếu di chúc không bảo đảm quyền lợi của các đối tượng này, phần tài sản tương ứng sẽ được điều chỉnh lại theo pháp luật.
- Tài sản trong di chúc thuộc quyền sở hữu của người lập di chúc: Người lập di chúc chỉ có quyền định đoạt đối với phần tài sản thuộc quyền sở hữu của mình. Nếu tài sản thuộc sở hữu chung của hộ gia đình, người lập di chúc chỉ được quyền định đoạt phần của mình. Phần tài sản chung còn lại sẽ được chia theo pháp luật hoặc theo thỏa thuận của các thành viên.
- Không có tranh chấp về tính hợp lệ của di chúc: Nếu có tranh chấp về tính hợp lệ của di chúc, tòa án sẽ xem xét các bằng chứng và có thể ra quyết định không công nhận di chúc. Trong trường hợp này, tài sản sẽ được phân chia theo quy định của pháp luật.
Khi đáp ứng đầy đủ các điều kiện trên, di chúc sẽ được công nhận và có hiệu lực pháp lý. Theo đó, tài sản của người đã qua đời sẽ được phân chia theo ý chí của người lập di chúc.
2) Ví dụ minh họa
Ông A và bà B có tài sản chung là một căn nhà. Ông A có hai con là C và D, trong đó ông A lập di chúc để lại toàn bộ phần tài sản của mình cho con C. Sau khi ông A qua đời, di chúc này sẽ có hiệu lực nếu đáp ứng các yêu cầu pháp lý, bao gồm cả việc công chứng hoặc chứng thực di chúc. Con D vẫn có quyền thừa kế từ phần tài sản của bà B trong tài sản chung, nhưng không có quyền đối với phần tài sản của ông A nếu di chúc của ông hợp lệ.
3) Những vướng mắc thực tế
Trong thực tế, việc phân chia tài sản chung theo di chúc thường gặp một số vướng mắc như sau:
- Tranh chấp về tính hợp lệ của di chúc: Nhiều thành viên gia đình có thể tranh cãi về tính hợp lệ của di chúc, đặc biệt khi cho rằng người lập di chúc không minh mẫn hoặc bị ép buộc. Điều này có thể dẫn đến việc di chúc không được công nhận và chuyển sang chia tài sản theo pháp luật.
- Khó khăn trong việc bảo đảm quyền lợi cho người thừa kế bắt buộc: Di chúc có thể vi phạm quyền lợi của người thừa kế bắt buộc, dẫn đến tranh chấp và khiếu nại từ những người thuộc diện này. Trong trường hợp này, tòa án có thể yêu cầu sửa đổi hoặc phân chia lại một phần tài sản theo pháp luật.
- Sự thiếu minh bạch trong nội dung di chúc: Một số di chúc không ghi rõ cách thức phân chia tài sản hoặc người thừa kế cụ thể, dẫn đến mâu thuẫn trong gia đình về cách thức thực hiện di chúc. Các thành viên có thể phải yêu cầu tòa án can thiệp để xác định ý chí của người lập di chúc.
- Phân chia tài sản chung trong di chúc: Nếu tài sản là sở hữu chung, việc phân chia theo di chúc chỉ được thực hiện đối với phần tài sản của người đã mất. Phần tài sản còn lại của người sống sẽ không thuộc phạm vi điều chỉnh của di chúc, gây khó khăn trong việc phân định quyền lợi.
4) Những lưu ý cần thiết
- Lập di chúc rõ ràng và hợp pháp: Để tránh tranh chấp về sau, người lập di chúc nên lập di chúc rõ ràng, bao gồm việc xác định rõ người thừa kế, phần tài sản được thừa kế, và bảo đảm tuân thủ các quy định pháp lý. Việc công chứng hoặc chứng thực di chúc sẽ giúp tăng tính hợp lệ.
- Đảm bảo quyền lợi cho người thừa kế bắt buộc: Khi lập di chúc, cần bảo đảm quyền lợi cho người thừa kế bắt buộc để tránh tranh chấp về sau và bảo đảm tính pháp lý của di chúc.
- Tham khảo ý kiến từ luật sư: Để lập di chúc đúng quy định pháp luật, người lập di chúc nên tham khảo ý kiến của luật sư hoặc chuyên gia pháp lý, đặc biệt khi tài sản có yếu tố phức tạp như tài sản chung.
- Lưu giữ di chúc ở nơi an toàn: Người lập di chúc nên lưu giữ di chúc ở nơi an toàn hoặc gửi cho người đáng tin cậy để bảo đảm di chúc có thể được thực hiện đúng theo ý chí.
5) Căn cứ pháp lý
Các căn cứ pháp lý liên quan đến việc phân chia tài sản chung của hộ gia đình theo di chúc bao gồm:
- Bộ luật Dân sự 2015 (từ Điều 624 đến Điều 662), quy định về di chúc, quyền thừa kế và quyền lợi của người thừa kế bắt buộc.
- Luật Công chứng 2014 quy định về thủ tục công chứng di chúc, bảo đảm tính hợp pháp và hiệu lực của di chúc.
- Nghị định số 29/2020/NĐ-CP và các thông tư hướng dẫn về thủ tục công chứng, chứng thực văn bản phân chia di sản và các quy định pháp lý liên quan đến di chúc.
Để biết thêm chi tiết về các quy định pháp lý và thủ tục phân chia tài sản chung theo di chúc, bạn có thể tham khảo Luật PVL Group – Chuyên mục Thừa Kế hoặc Báo Pháp Luật Việt Nam – Mục Bạn Đọc.
Kết luận: Khi tài sản chung của hộ gia đình được chia theo di chúc thay vì theo pháp luật, các thành viên gia đình cần tuân thủ quy định để bảo đảm quyền lợi của người thừa kế. Luật PVL Group khuyến nghị lập di chúc hợp lệ và rõ ràng để tránh tranh chấp và bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan.
