Khi nào hành vi lừa đảo không bị coi là chiếm đoạt tài sản?

1. Khi nào hành vi lừa đảo không bị coi là chiếm đoạt tài sản?

Theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), tội chiếm đoạt tài sản bao gồm những hành vi có mục đích chiếm đoạt tài sản của người khác thông qua lừa đảo, cưỡng đoạt, hoặc lợi dụng tín nhiệm. Tuy nhiên, không phải bất kỳ hành vi lừa dối nào cũng được coi là chiếm đoạt tài sản. Hành vi lừa đảo chỉ bị coi là chiếm đoạt tài sản khi thỏa mãn các yếu tố cấu thành tội phạm như:

• Có ý định chiếm đoạt tài sản ngay từ đầu: Người phạm tội có ý định chiếm đoạt tài sản của người khác ngay từ khi thực hiện hành vi lừa dối.
• Sử dụng thủ đoạn gian dối: Hành vi lừa đảo phải thể hiện qua thủ đoạn gian dối, khiến người bị hại hiểu sai sự thật, từ đó tự nguyện giao tài sản cho người phạm tội.
• Có hành vi chiếm đoạt tài sản: Sau khi lừa đảo thành công, người phạm tội chiếm giữ tài sản của người bị hại và không trả lại.

Như vậy, nếu không có ý định chiếm đoạt tài sản ngay từ đầu, hoặc thủ đoạn gian dối không đủ sức làm người bị hại giao tài sản, hoặc không có hành vi chiếm giữ tài sản, thì hành vi lừa đảo đó không bị coi là chiếm đoạt tài sản.

2. Ví dụ minh họa về hành vi lừa đảo không bị coi là chiếm đoạt tài sản

Một ví dụ minh họa cụ thể về trường hợp lừa đảo không cấu thành tội chiếm đoạt tài sản có thể là trường hợp của một người bán hàng trên mạng xã hội. Người này đã quảng cáo sản phẩm với một số thông tin không đúng sự thật, khiến người mua tin rằng sản phẩm có chất lượng cao hơn thực tế. Sau khi phát hiện sản phẩm không đúng với quảng cáo, người mua yêu cầu trả hàng và được hoàn tiền đầy đủ.

Trong trường hợp này, người bán có hành vi lừa dối về thông tin sản phẩm, nhưng không có ý định chiếm đoạt tài sản của người mua vì sau khi được yêu cầu trả hàng, người bán đã đồng ý hoàn tiền. Do đó, hành vi lừa đảo này không cấu thành tội chiếm đoạt tài sản theo pháp luật hình sự.

3. Những vướng mắc thực tế trong việc xác định hành vi lừa đảo có cấu thành tội chiếm đoạt tài sản hay không

Việc xác định hành vi lừa đảo có cấu thành tội chiếm đoạt tài sản hay không đôi khi gặp nhiều khó khăn trong thực tế:

• Khó khăn trong việc xác định ý định chiếm đoạt: Trong nhiều trường hợp, việc chứng minh người phạm tội có ý định chiếm đoạt tài sản ngay từ đầu không phải là điều dễ dàng. Ý định này thường phụ thuộc vào hành vi, lời nói và bối cảnh của sự việc, khiến việc xác định ý định của người phạm tội trở nên phức tạp.
• Phân biệt giữa lừa dối và giao dịch dân sự thông thường: Trong các hoạt động kinh doanh, việc lừa dối trong giao dịch (như thông tin không đầy đủ về sản phẩm hoặc dịch vụ) có thể diễn ra thường xuyên. Tuy nhiên, không phải hành vi lừa dối nào trong kinh doanh cũng cấu thành tội chiếm đoạt tài sản. Việc xác định rõ ràng ranh giới giữa vi phạm dân sự và hành vi hình sự là một vấn đề phức tạp.
• Người bị hại không tố cáo: Trong một số trường hợp, người bị lừa dối không tố cáo vì tin tưởng vào lời hứa của người phạm tội sẽ trả lại tài sản hoặc giải quyết vấn đề một cách ôn hòa. Điều này làm cho việc điều tra và xử lý hành vi lừa đảo trở nên khó khăn.

4. Những lưu ý cần thiết khi xem xét hành vi lừa đảo có cấu thành tội chiếm đoạt tài sản hay không

Đối với cơ quan chức năng:

• Kiểm tra kỹ lưỡng yếu tố gian dối và ý định chiếm đoạt: Cơ quan chức năng cần xem xét kỹ lưỡng các yếu tố cấu thành tội chiếm đoạt tài sản, đặc biệt là yếu tố gian dối và ý định chiếm đoạt của người vi phạm. Phải có bằng chứng rõ ràng chứng minh rằng người vi phạm có ý định chiếm đoạt ngay từ đầu và sử dụng thủ đoạn gian dối để lừa đảo.
• Phân biệt rõ ràng giữa vi phạm dân sự và hình sự: Cần có sự phân biệt rõ ràng giữa vi phạm trong các giao dịch dân sự và hành vi lừa đảo cấu thành tội chiếm đoạt tài sản. Nhiều trường hợp tranh chấp dân sự có thể được giải quyết qua tòa án dân sự thay vì truy cứu trách nhiệm hình sự.

Đối với người dân và doanh nghiệp:

• Cẩn trọng trong giao dịch: Khi tham gia các giao dịch dân sự, người dân và doanh nghiệp cần phải cẩn trọng trong việc kiểm tra thông tin và tài liệu. Không nên dễ dàng tin tưởng vào các lời hứa hoặc thông tin không rõ ràng về tài sản hoặc giao dịch.
• Bảo vệ quyền lợi qua pháp lý: Khi phát hiện hành vi lừa đảo hoặc có dấu hiệu bị lừa, người bị hại cần liên hệ với cơ quan chức năng để yêu cầu bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, tránh trường hợp hành vi gian dối chuyển thành tội phạm chiếm đoạt tài sản.

5. Căn cứ pháp lý về hành vi lừa đảo không bị coi là chiếm đoạt tài sản

Căn cứ pháp lý về việc xác định hành vi lừa đảo có cấu thành tội chiếm đoạt tài sản hay không được quy định trong các văn bản pháp luật sau:

• Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017): Quy định về các yếu tố cấu thành tội chiếm đoạt tài sản, đặc biệt là tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174).
• Bộ luật Dân sự 2015: Quy định về giao dịch dân sự và các biện pháp bảo vệ quyền lợi của người tham gia giao dịch trong trường hợp bị lừa dối.
• Nghị định 144/2021/NĐ-CP: Quy định về xử phạt hành chính trong các trường hợp lừa dối trong kinh doanh nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự.

Liên kết nội bộ: Quy định pháp luật hình sự

Liên kết ngoại: Đọc thêm về pháp luật