Di chúc miệng có cần phải lập lại bằng văn bản sau đó không?

1. Di chúc miệng có cần phải lập lại bằng văn bản sau đó không?

Di chúc miệng có cần phải lập lại bằng văn bản sau đó không? Để trả lời câu hỏi này một cách chi tiết, chúng ta cần hiểu rõ về khái niệm di chúc miệng trong pháp luật dân sự Việt Nam, các điều kiện để di chúc miệng có hiệu lực, và những lưu ý cần thiết để đảm bảo tính hợp pháp của nó.

Khái niệm di chúc miệng và hoàn cảnh áp dụng

Di chúc là văn bản hoặc lời nói cuối cùng của một người nhằm phân chia tài sản của mình cho người thừa kế sau khi qua đời. Trong đó, di chúc miệng, còn gọi là di chúc bằng lời nói, là một dạng di chúc đặc biệt, chỉ được chấp nhận trong các hoàn cảnh khẩn cấp khi người lập di chúc không thể thực hiện di chúc bằng văn bản.

Di chúc miệng thường được áp dụng trong những tình huống nguy kịch, đe dọa đến tính mạng hoặc khi người lập di chúc không có điều kiện lập di chúc bằng văn bản, ví dụ như tai nạn giao thông nghiêm trọng, bệnh tình nguy cấp hoặc tai họa bất ngờ xảy ra. Trong trường hợp này, người để lại di sản có thể bày tỏ ý nguyện của mình bằng lời nói và có thể nhờ người làm chứng để xác nhận lại những ý nguyện đó.

Tuy nhiên, pháp luật yêu cầu di chúc miệng phải được lập lại thành văn bản trong một thời hạn nhất định để đảm bảo tính chính xác, rõ ràng và tránh các tranh chấp phát sinh sau này. Nếu di chúc miệng không được lập lại thành văn bản theo quy định, di chúc này sẽ không có giá trị pháp lý.

Điều kiện để di chúc miệng có hiệu lực pháp lý

Để một di chúc miệng có giá trị pháp lý, pháp luật quy định rằng người lập di chúc miệng phải tuân thủ các điều kiện cụ thể sau đây:

1. Lập di chúc miệng trong tình huống khẩn cấp: Theo Điều 629 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc miệng chỉ có thể được lập khi người lập di chúc rơi vào tình thế nguy cấp và không có đủ thời gian, điều kiện để lập di chúc bằng văn bản. Các tình huống này thường là những tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, như bệnh hiểm nghèo, tai nạn đột ngột, thiên tai, hỏa hoạn, hoặc các tình huống bất ngờ khác mà người lập di chúc không thể chuẩn bị giấy tờ để lập di chúc.
2. Có ít nhất hai người làm chứng: Pháp luật yêu cầu di chúc miệng phải có sự hiện diện và xác nhận của ít nhất hai người làm chứng. Những người làm chứng này phải có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, tức là không bị hạn chế về năng lực hành vi dân sự và không có lợi ích trực tiếp trong nội dung di chúc. Điều này nhằm đảm bảo rằng các thông tin trong di chúc được lưu giữ trung thực và không bị sai lệch do lợi ích cá nhân của người làm chứng.
3. Lập lại bằng văn bản trong vòng 5 ngày: Để di chúc miệng có hiệu lực pháp lý, pháp luật yêu cầu di chúc này phải được lập lại bằng văn bản trong vòng 5 ngày kể từ khi người để lại di sản công bố di chúc miệng. Văn bản này cần phải có sự xác nhận của cả hai người làm chứng. Đây là một bước rất quan trọng để di chúc miệng có hiệu lực. Việc lập lại bằng văn bản giúp di chúc rõ ràng, minh bạch hơn và hạn chế các tranh chấp có thể phát sinh giữa các bên thừa kế.

Hậu quả pháp lý nếu di chúc miệng không được lập lại bằng văn bản

Trong trường hợp di chúc miệng không đáp ứng đầy đủ các điều kiện trên, đặc biệt là không được lập lại bằng văn bản trong thời hạn quy định, thì di chúc miệng đó sẽ không có giá trị pháp lý. Khi đó, di sản của người lập di chúc sẽ được phân chia theo quy định của pháp luật về thừa kế theo luật, thay vì dựa trên ý nguyện cá nhân của người đã qua đời.

Việc di chúc miệng không được lập lại bằng văn bản dẫn đến rủi ro lớn cho người thừa kế, đặc biệt là trong những gia đình có mâu thuẫn nội bộ. Người lập di chúc cần cân nhắc kỹ về tính hợp pháp của di chúc miệng và phải có kế hoạch lập lại di chúc bằng văn bản trong thời gian sớm nhất để tránh các xung đột sau này.

2. Ví Dụ Minh Họa

Giả sử ông B là một người lớn tuổi, không may bị mắc một căn bệnh hiểm nghèo và không có nhiều thời gian để chuẩn bị giấy tờ lập di chúc bằng văn bản. Trong thời khắc nguy kịch tại bệnh viện, ông B đã thể hiện ý nguyện để lại toàn bộ tài sản cho con trai mình, anh C, đồng thời có hai người bạn thân là ông D và ông E chứng kiến. Theo yêu cầu của ông B, hai người làm chứng này đã ghi lại nội dung di chúc miệng của ông B thành văn bản trong vòng 5 ngày sau khi ông qua đời, có chữ ký của cả ông D và ông E.

Như vậy, trong trường hợp này, di chúc miệng của ông B được xem là hợp lệ theo quy định của pháp luật vì đã đáp ứng đủ các điều kiện về thời gian lập lại bằng văn bản, có người làm chứng và hoàn cảnh khẩn cấp. Con trai ông B có thể dựa vào di chúc này để thừa kế tài sản hợp pháp theo ý nguyện của cha mình.

Ngược lại, nếu ông B không có ai làm chứng hoặc không thể lập lại di chúc miệng bằng văn bản trong vòng 5 ngày, di chúc miệng này sẽ không có hiệu lực. Khi đó, tài sản của ông B sẽ được phân chia theo quy định của pháp luật thừa kế theo luật, có thể bao gồm các thành viên khác trong gia đình.

3. Những Vướng Mắc Thực Tế

Dù pháp luật đã quy định rõ ràng về điều kiện và thủ tục để di chúc miệng có hiệu lực, nhưng trong thực tế vẫn tồn tại một số vấn đề và khó khăn trong việc thực hiện loại di chúc này:

• Khó xác minh tính chính xác của nội dung di chúc: Do di chúc miệng chỉ được thể hiện qua lời nói, việc xác minh ý nguyện của người lập di chúc có thể gặp khó khăn. Các bên thừa kế hoặc người ngoài có thể dễ dàng tranh cãi về nội dung di chúc, dẫn đến những rắc rối trong quá trình phân chia tài sản.
• Xung đột giữa các bên thừa kế: Di chúc miệng thường được lập trong các tình huống khẩn cấp khi người lập di chúc không còn tỉnh táo hoàn toàn. Điều này dễ dẫn đến mâu thuẫn giữa các bên thừa kế về tính hợp lệ của di chúc. Trong nhiều trường hợp, các bên thừa kế có thể nghi ngờ về tính xác thực của lời nói của người lập di chúc hoặc cho rằng người làm chứng có động cơ riêng tư trong việc làm chứng.
• Khả năng giả mạo di chúc miệng: Do di chúc miệng không có văn bản gốc do chính người lập di chúc viết, nên di chúc miệng có nguy cơ bị lợi dụng. Những người làm chứng có thể không trung thực hoặc có mâu thuẫn lợi ích với người thừa kế thực sự. Điều này có thể dẫn đến việc lợi dụng di chúc miệng để thao túng tài sản của người đã qua đời.