Di chúc là gì và có các hình thức nào?

Di chúc là gì và có các hình thức nào? Tìm hiểu về các hình thức lập di chúc hợp pháp và những quy định pháp luật liên quan đến di chúc.

1. Di chúc là gì và có các hình thức nào?

Di chúc, theo quy định của Điều 624 Bộ luật Dân sự 2015, là sự thể hiện ý chí của một cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi qua đời. Di chúc không chỉ thể hiện quyền tự do định đoạt tài sản của người lập di chúc mà còn đảm bảo việc thực hiện đúng nguyện vọng của người này sau khi họ qua đời. Tuy nhiên, để di chúc có giá trị pháp lý, nó phải đáp ứng các yêu cầu về hình thức và nội dung theo quy định pháp luật.

Các hình thức di chúc

Theo Bộ luật Dân sự 2015, có hai hình thức chính của di chúc:

1. Di chúc bằng văn bản

Di chúc bằng văn bản là hình thức phổ biến nhất, được lập bằng cách ghi rõ ý chí của người lập di chúc lên văn bản. Di chúc bằng văn bản có thể chia thành các loại cụ thể như:

• Di chúc bằng văn bản có người làm chứng: Di chúc này phải được lập trước sự chứng kiến của ít nhất hai người làm chứng. Những người làm chứng không được là người thừa kế hoặc có quyền lợi liên quan đến nội dung di chúc.
• Di chúc bằng văn bản có công chứng hoặc chứng thực: Di chúc được lập trước sự có mặt của công chứng viên hoặc được chứng thực tại Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn. Di chúc này có giá trị pháp lý cao nhất vì nó đã qua sự xác nhận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
• Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng: Đây là di chúc do người lập tự viết và ký, không cần có người làm chứng, nhưng nội dung phải đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về hình thức và nội dung theo pháp luật.

2. Di chúc miệng

Di chúc miệng được lập trong những tình huống đặc biệt, khi người lập di chúc không thể lập di chúc bằng văn bản do hoàn cảnh nguy cấp như bệnh nặng hoặc trong tình huống đe dọa tính mạng. Tuy nhiên, để di chúc miệng có giá trị pháp lý, nó phải được ít nhất hai người làm chứng ghi lại và ký xác nhận trong vòng 5 ngày kể từ khi người để lại di sản bày tỏ ý chí của mình.

Di chúc miệng có thời gian hiệu lực ngắn hơn so với di chúc văn bản. Nếu sau 3 tháng kể từ thời điểm lập di chúc miệng mà người lập di chúc vẫn còn sống và có đủ năng lực lập di chúc bằng văn bản, thì di chúc miệng tự động mất hiệu lực.

Điều kiện để di chúc có giá trị pháp lý

Dù là di chúc bằng văn bản hay di chúc miệng, để có giá trị pháp lý, di chúc phải đáp ứng các điều kiện sau:

• Người lập di chúc phải có đủ năng lực hành vi dân sự, không bị lừa dối, ép buộc khi lập di chúc.
• Nội dung di chúc không vi phạm điều cấm của pháp luật và không trái đạo đức xã hội.
• Hình thức di chúc phải tuân thủ đúng quy định pháp luật, đặc biệt đối với di chúc bằng văn bản.

2. Ví dụ minh họa

Ông H là một người giàu có và muốn chia tài sản của mình cho ba người con khi qua đời. Ông H quyết định lập di chúc bằng văn bản và đến văn phòng công chứng để xác nhận. Trong di chúc, ông H chia đều tài sản của mình cho hai người con trai và để lại phần nhỏ hơn cho con gái, vì ông cho rằng con gái đã có công việc ổn định. Di chúc này được lập trước sự chứng kiến của công chứng viên và hoàn toàn hợp pháp.

Tuy nhiên, sau khi ông H qua đời, con gái của ông cho rằng phần tài sản mình được thừa hưởng là quá ít và yêu cầu chia lại tài sản theo pháp luật. Tòa án sau đó xác định di chúc của ông H là hợp lệ, vì nó đã được lập đúng theo quy định pháp luật.

3. Những vướng mắc thực tế về di chúc

Trong thực tế, quá trình lập và thực hiện di chúc không tránh khỏi những vướng mắc và tranh chấp, đặc biệt khi di chúc không rõ ràng hoặc không đáp ứng đủ yêu cầu pháp lý. Một số vướng mắc phổ biến bao gồm:

• Di chúc không hợp lệ: Một số di chúc không được lập đúng theo quy định của pháp luật, chẳng hạn như không có người làm chứng hoặc không được công chứng, chứng thực. Điều này dẫn đến việc di chúc bị tuyên bố vô hiệu và tài sản sẽ được chia theo pháp luật.
• Tranh chấp về di chúc miệng: Di chúc miệng dễ gây tranh cãi hơn do không có văn bản xác nhận, và người làm chứng có thể không thống nhất về nội dung mà người lập di chúc đã bày tỏ. Điều này thường xảy ra trong những trường hợp người lập di chúc qua đời mà không kịp lập di chúc văn bản.
• Không rõ ràng trong phân chia tài sản: Di chúc có thể gây tranh cãi nếu người lập không chia tài sản một cách minh bạch hoặc hợp lý giữa các thành viên gia đình. Những người thừa kế có thể không đồng ý với nội dung di chúc và yêu cầu tòa án can thiệp.

4. Những lưu ý cần thiết khi lập di chúc

Để đảm bảo di chúc có giá trị pháp lý và tránh các rắc rối sau này, người lập di chúc cần lưu ý một số điểm quan trọng:

• Chọn hình thức lập di chúc phù hợp: Người lập di chúc nên chọn hình thức di chúc phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh của mình. Di chúc bằng văn bản có công chứng hoặc chứng thực là lựa chọn an toàn nhất, vì nó có giá trị pháp lý cao nhất và khó bị tranh chấp.
• Đảm bảo tính rõ ràng và chi tiết: Nội dung di chúc cần được viết rõ ràng, minh bạch, không để lại bất kỳ sự mập mờ nào về việc phân chia tài sản. Việc này giúp tránh các tranh chấp giữa những người thừa kế sau khi người lập di chúc qua đời.
• Lập di chúc trong điều kiện tỉnh táo: Người lập di chúc nên đảm bảo rằng họ lập di chúc trong tình trạng tỉnh táo, không bị ép buộc hay lừa dối, để đảm bảo tính hợp lệ của di chúc.
• Nhờ luật sư tư vấn: Trong những trường hợp phức tạp, người lập di chúc nên nhờ sự tư vấn của luật sư để đảm bảo rằng di chúc được lập hợp pháp và bảo vệ tối đa quyền lợi của mình.

5. Căn cứ pháp lý về di chúc

Dưới đây là các căn cứ pháp lý liên quan đến di chúc và các quy định pháp luật về hình thức lập di chúc:

• Bộ luật Dân sự 2015: Bộ luật này quy định chi tiết về di chúc, bao gồm các điều kiện để di chúc có giá trị pháp lý, các hình thức di chúc và quyền và nghĩa vụ của người thừa kế.
• Nghị định và thông tư hướng dẫn thi hành Bộ luật Dân sự: Các văn bản này cung cấp hướng dẫn cụ thể về thủ tục lập và thực hiện di chúc, cũng như các quy định liên quan đến việc công chứng, chứng thực di chúc.

Nếu bạn cần thêm thông tin hoặc tư vấn về việc lập di chúc, hãy liên hệ với Luật PVL Group để được hỗ trợ chi tiết từ các chuyên gia pháp lý hàng đầu.

Liên kết nội bộ: Các hình thức di chúc theo quy định pháp luật
Liên kết ngoại: Tìm hiểu thêm về quy định lập di chúc