Các loại thừa kế được phân loại như thế nào theo pháp luật Việt Nam? Cùng tìm hiểu thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật, cách áp dụng và các quy định cụ thể.
1. Các loại thừa kế được phân loại như thế nào theo pháp luật Việt Nam?
Thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật là hai hình thức cơ bản trong việc chuyển giao tài sản từ người quá cố sang người thừa kế. Cụ thể:
Thừa kế theo di chúc
Thừa kế theo di chúc là hình thức thừa kế mà người để lại di sản đã lập di chúc trước khi qua đời, trong đó xác định rõ người thừa kế và phần tài sản mà mỗi người thừa kế được hưởng. Theo quy định tại Điều 624 của Bộ luật Dân sự 2015, di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết.
Di chúc có thể lập dưới hai hình thức: di chúc bằng văn bản hoặc di chúc miệng (trong trường hợp đặc biệt khi người lập di chúc không thể lập di chúc bằng văn bản do tình trạng nguy hiểm đến tính mạng). Tuy nhiên, để di chúc có hiệu lực pháp lý, nó phải đáp ứng các điều kiện như: người lập di chúc phải đủ năng lực hành vi dân sự, nội dung di chúc không vi phạm pháp luật, hình thức di chúc đúng quy định.
Một đặc điểm quan trọng của thừa kế theo di chúc là người lập di chúc có thể tự do quyết định người thừa kế, không nhất thiết phải là người thân hoặc người có quan hệ huyết thống với họ. Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam vẫn đảm bảo quyền lợi của những người thừa kế thuộc diện hưởng thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc, bao gồm con chưa thành niên, cha mẹ hoặc vợ/chồng không còn khả năng lao động (Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015).
Thừa kế theo pháp luật
Thừa kế theo pháp luật áp dụng trong những trường hợp không có di chúc, di chúc không hợp lệ, hoặc di chúc không xác định toàn bộ phần di sản. Theo Điều 650 Bộ luật Dân sự, thừa kế theo pháp luật được thực hiện khi:
- Không có di chúc.
- Di chúc không hợp pháp.
- Những người thừa kế theo di chúc không có quyền hưởng di sản hoặc đã chết trước người lập di chúc.
- Phần di sản không được ghi trong di chúc.
Thừa kế theo pháp luật dựa trên quan hệ huyết thống, hôn nhân, và nuôi dưỡng. Những người thừa kế theo pháp luật được chia thành các hàng thừa kế theo thứ tự ưu tiên như sau (Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015):
- Hàng thừa kế thứ nhất: Vợ, chồng, con đẻ, con nuôi, cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi của người chết.
- Hàng thừa kế thứ hai: Ông bà nội, ông bà ngoại, anh chị em ruột của người chết.
- Hàng thừa kế thứ ba: Cụ nội, cụ ngoại, bác, chú, cô, cậu, dì ruột của người chết.
Những người thuộc hàng thừa kế trước sẽ được hưởng toàn bộ di sản, nếu không có người ở hàng thừa kế trước thì mới xét đến những người ở hàng thừa kế sau.
2. Ví dụ minh họa
Ông B qua đời mà không để lại di chúc. Ông có một khối tài sản bao gồm một căn nhà và một số tiền lớn trong ngân hàng. Ông B có vợ và ba người con. Trong trường hợp này, vì ông B không để lại di chúc, tài sản của ông sẽ được chia theo quy định của pháp luật về thừa kế.
Theo Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015, những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất của ông B bao gồm: vợ ông B và ba người con. Họ sẽ được chia đều phần tài sản của ông. Giả sử căn nhà và số tiền tiết kiệm của ông B có tổng giá trị là 10 tỷ đồng, thì tài sản sẽ được chia đều thành bốn phần tương đương. Mỗi người thừa kế sẽ nhận được 2,5 tỷ đồng.
Nếu một trong những người con của ông B đã mất, nhưng có con riêng, thì theo quy định pháp luật, con riêng của người con đó sẽ thừa kế phần tài sản mà người con của ông B được hưởng.
3. Những vướng mắc thực tế về phân loại thừa kế
Trong quá trình thừa kế tài sản, có nhiều vướng mắc thực tế phát sinh liên quan đến việc phân loại thừa kế:
- Di chúc không hợp lệ: Một số di chúc không đáp ứng đầy đủ các điều kiện về hình thức và nội dung theo quy định pháp luật, dẫn đến việc di chúc bị vô hiệu. Điều này gây khó khăn cho những người thừa kế khi phải dựa vào quy định của pháp luật thay vì mong muốn của người để lại di sản.
- Xung đột giữa các hàng thừa kế: Trong một số trường hợp, người thừa kế thuộc hàng sau có thể không đồng ý với cách phân chia tài sản, đặc biệt là khi có mâu thuẫn gia đình. Những xung đột này thường dẫn đến tranh chấp kéo dài và thậm chí phải nhờ đến tòa án để giải quyết.
- Di chúc miệng gây tranh cãi: Di chúc miệng thường là nguồn gốc của nhiều tranh cãi, vì tính pháp lý của nó dễ bị thách thức nếu không có đầy đủ chứng cứ hoặc người làm chứng không đáng tin cậy.
4. Những lưu ý cần thiết khi thực hiện thừa kế
Để đảm bảo việc thừa kế diễn ra suôn sẻ và tuân thủ đúng quy định pháp luật, những người tham gia vào quá trình thừa kế cần lưu ý:
- Kiểm tra tính hợp pháp của di chúc: Di chúc chỉ có hiệu lực khi đáp ứng đủ các điều kiện về nội dung và hình thức theo quy định của Bộ luật Dân sự. Do đó, người thừa kế cần kiểm tra kỹ lưỡng để tránh tình trạng di chúc bị tuyên vô hiệu.
- Thực hiện thủ tục pháp lý đúng quy định: Khi thừa kế tài sản, đặc biệt là bất động sản, cần tuân thủ đầy đủ các quy trình pháp lý như đăng ký quyền sở hữu, khai nhận di sản tại văn phòng công chứng, và thực hiện nghĩa vụ tài chính đối với nhà nước.
- Giải quyết tranh chấp một cách hòa bình: Nếu có tranh chấp về việc phân chia tài sản thừa kế, người thừa kế nên tìm cách thỏa thuận một cách hòa bình trước khi sử dụng đến các biện pháp pháp lý. Nếu cần, việc nhờ luật sư tư vấn và hỗ trợ pháp lý có thể giúp giảm thiểu xung đột và đẩy nhanh quá trình giải quyết.
5. Căn cứ pháp lý về phân loại thừa kế
Các quy định pháp lý chính liên quan đến việc phân loại thừa kế bao gồm:
- Bộ luật Dân sự 2015: Bộ luật Dân sự là văn bản pháp lý cơ bản điều chỉnh toàn bộ các vấn đề liên quan đến thừa kế, bao gồm thừa kế theo di chúc, thừa kế theo pháp luật, quyền và nghĩa vụ của người thừa kế.
- Nghị định và thông tư hướng dẫn thi hành Bộ luật Dân sự: Các văn bản này cung cấp hướng dẫn cụ thể về thủ tục thừa kế, xử lý tranh chấp thừa kế, và các quy định liên quan đến việc khai nhận di sản.
- Luật đất đai 2013: Trong trường hợp tài sản thừa kế là đất đai, Luật đất đai điều chỉnh các thủ tục liên quan đến việc chuyển nhượng quyền sử dụng đất cho người thừa kế, bao gồm các quy định về đăng ký và nghĩa vụ tài chính.
Nếu bạn cần được tư vấn thêm về các loại thừa kế và cách thức thực hiện thừa kế, hãy liên hệ với Luật PVL Group để nhận được sự hỗ trợ và giải đáp từ các chuyên gia pháp lý.
Liên kết nội bộ: Các loại thừa kế theo quy định pháp luật Việt Nam
Liên kết ngoại: Tìm hiểu về tranh chấp thừa kế
