Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được chia theo pháp luật thay vì theo thỏa thuận? Bài viết nêu rõ quy định và các trường hợp phân chia tài sản bắt buộc theo pháp luật.
1) Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được chia theo pháp luật thay vì theo thỏa thuận?
Khi nào tài sản chung của hộ gia đình được chia theo pháp luật thay vì theo thỏa thuận? Thông thường, việc phân chia tài sản chung của hộ gia đình được ưu tiên thực hiện thông qua thỏa thuận tự nguyện giữa các thành viên, giúp bảo đảm quyền lợi của mỗi bên mà không cần đến sự can thiệp của cơ quan pháp luật. Tuy nhiên, có nhiều trường hợp mà luật pháp yêu cầu chia tài sản chung dựa trên quy định pháp lý thay vì theo thỏa thuận. Các trường hợp này bao gồm:
- Không đạt được sự đồng thuận giữa các thành viên: Nếu các thành viên trong hộ gia đình không thể thống nhất về tỷ lệ và phương thức phân chia tài sản chung, việc phân chia sẽ được chuyển sang thực hiện theo quy định pháp luật. Điều này nhằm đảm bảo sự công bằng và tránh các xung đột kéo dài.
- Không có thỏa thuận bằng văn bản hợp pháp: Một số tài sản có giá trị lớn, như bất động sản, cần có thỏa thuận bằng văn bản có công chứng hoặc chứng thực. Nếu không có văn bản này hoặc nếu văn bản không hợp pháp, việc chia tài sản sẽ được tiến hành theo quy định của pháp luật.
- Có thành viên thuộc diện thừa kế bắt buộc: Pháp luật Việt Nam bảo vệ quyền lợi của những người thừa kế bắt buộc, như con chưa thành niên hoặc người không có khả năng lao động. Nếu các thành viên khác trong gia đình không đảm bảo quyền lợi của họ, phần tài sản chung sẽ được chia theo quy định pháp luật để bảo vệ quyền lợi cho những người này.
- Có yêu cầu từ tòa án: Trong trường hợp có tranh chấp lớn giữa các thành viên hoặc khi một hoặc nhiều thành viên yêu cầu tòa án phân xử, cơ quan này sẽ áp dụng quy định pháp luật để phân chia tài sản một cách khách quan, bảo đảm quyền lợi cho các bên liên quan.
- Thực hiện phân chia theo di chúc có mâu thuẫn với pháp luật: Nếu người đã mất để lại di chúc nhưng nội dung của di chúc vi phạm quy định về quyền lợi của người thừa kế bắt buộc, tòa án có thể yêu cầu chia tài sản theo pháp luật để bảo vệ quyền lợi của các đối tượng này.
Trong những trường hợp trên, việc chia tài sản chung của hộ gia đình sẽ không dựa vào sự thỏa thuận tự nguyện giữa các bên mà tuân theo quy định pháp luật nhằm bảo đảm sự công bằng và hợp pháp.
2) Ví dụ minh họa
Gia đình ông K sở hữu chung một căn nhà gồm các thành viên: vợ ông K là bà M và hai con A và B. Khi ông K qua đời, các thành viên trong gia đình thảo luận về việc phân chia tài sản, nhưng không thể đạt được sự đồng thuận về tỷ lệ chia. Con trai B yêu cầu một tỷ lệ cao hơn vì đã đóng góp công sức sửa chữa và cải tạo căn nhà, trong khi bà M và con A không đồng ý.
Trong trường hợp này, việc phân chia tài sản chung sẽ phải tuân theo quy định pháp luật. Theo Bộ luật Dân sự, bà M, A và B sẽ thuộc hàng thừa kế thứ nhất và có quyền nhận phần di sản ngang nhau. Việc không đạt được thỏa thuận đồng thuận đã dẫn đến việc phân chia phải được thực hiện dựa vào quy định pháp lý nhằm bảo đảm quyền lợi của tất cả các thành viên.
3) Những vướng mắc thực tế
Quá trình phân chia tài sản chung của hộ gia đình khi không thể thực hiện theo thỏa thuận có thể gặp một số vướng mắc thực tế như sau:
- Tranh chấp về tỷ lệ đóng góp của từng thành viên: Một số thành viên có thể yêu cầu tỷ lệ chia cao hơn do đóng góp nhiều vào tài sản chung. Tuy nhiên, việc chứng minh tỷ lệ đóng góp thường khó khăn, nhất là khi không có giấy tờ pháp lý xác nhận.
- Khó khăn trong việc định giá tài sản: Đối với những tài sản có giá trị lớn như bất động sản, việc định giá tài sản để chia thường phức tạp, yêu cầu có sự can thiệp từ cơ quan định giá hoặc tòa án.
- Thời gian giải quyết tại tòa án kéo dài: Khi có tranh chấp và phải yêu cầu tòa án giải quyết, thời gian xử lý có thể kéo dài, gây áp lực tài chính và tâm lý cho các thành viên gia đình. Điều này có thể làm gia tăng xung đột và mâu thuẫn giữa các bên liên quan.
- Quyền lợi của người thừa kế bắt buộc bị ảnh hưởng: Khi có thành viên thuộc diện thừa kế bắt buộc, các thành viên khác phải tuân thủ quy định pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho người này. Nếu không bảo đảm quyền lợi của họ, có thể xảy ra tranh chấp pháp lý phức tạp.
4) Những lưu ý cần thiết
- Thỏa thuận phân chia tài sản một cách tự nguyện: Các thành viên trong gia đình nên cố gắng thỏa thuận và thống nhất cách thức phân chia tài sản để tránh những rắc rối pháp lý không cần thiết. Việc thỏa thuận bằng văn bản có công chứng sẽ giúp bảo đảm tính hợp pháp.
- Chuẩn bị giấy tờ và chứng cứ pháp lý đầy đủ: Các giấy tờ xác nhận quyền sở hữu, tỷ lệ đóng góp vào tài sản và giấy tờ liên quan khác nên được chuẩn bị kỹ lưỡng. Điều này giúp bảo đảm quyền lợi của các bên khi xảy ra tranh chấp.
- Bảo vệ quyền lợi của người thừa kế bắt buộc: Khi có người thừa kế bắt buộc, các thành viên trong gia đình cần tuân thủ quy định pháp luật và bảo vệ quyền lợi của họ để tránh các tranh chấp sau này.
- Tham khảo ý kiến tư vấn pháp lý: Để tránh các rủi ro và bảo đảm việc phân chia tài sản đúng quy định pháp luật, các thành viên gia đình nên tìm kiếm sự tư vấn từ luật sư chuyên về thừa kế. Điều này giúp bảo đảm các thủ tục được thực hiện đúng quy định, tránh mất thời gian và chi phí.
5) Căn cứ pháp lý
Các căn cứ pháp lý liên quan đến việc phân chia tài sản chung của hộ gia đình khi không thể thỏa thuận bao gồm:
- Bộ luật Dân sự 2015 (từ Điều 609 đến Điều 662), quy định về quyền thừa kế theo pháp luật, các hàng thừa kế và quyền lợi của người thừa kế bắt buộc.
- Nghị định số 29/2020/NĐ-CP và các thông tư hướng dẫn về thủ tục công chứng, chứng thực văn bản phân chia di sản và các quy định pháp lý liên quan.
- Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, quy định về quyền sở hữu tài sản chung của vợ chồng và quyền và nghĩa vụ của các thành viên trong gia đình liên quan đến tài sản chung.
Để biết thêm chi tiết về quy định pháp lý và thủ tục phân chia tài sản chung của hộ gia đình, bạn có thể tham khảo Luật PVL Group – Chuyên mục Thừa Kế hoặc Báo Pháp Luật Việt Nam – Mục Bạn Đọc.
Kết luận: Việc phân chia tài sản chung của hộ gia đình khi không đạt được thỏa thuận hoặc có yêu cầu bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người thừa kế bắt buộc cần tuân theo quy định pháp luật. Luật PVL Group khuyến nghị các gia đình nên tìm hiểu kỹ về quyền lợi và nghĩa vụ của mình cũng như chuẩn bị giấy tờ pháp lý đầy đủ để tránh các tranh chấp phức tạp.
