Quy định về thời hạn yêu cầu chia di sản thừa kế khi không có di chúc là gì?

1) Quy định về thời hạn yêu cầu chia di sản thừa kế khi không có di chúc là gì?

Thời hạn yêu cầu chia di sản thừa kế khi không có di chúc là khoảng thời gian mà trong đó các người thừa kế hợp pháp của người đã qua đời có thể yêu cầu Tòa án hoặc các cơ quan có thẩm quyền tiến hành phân chia tài sản của người quá cố theo quy định pháp luật. Trong trường hợp không có di chúc, tài sản sẽ được phân chia theo quy định của pháp luật thừa kế mà không dựa trên ý chí riêng của người đã mất. Điều này nhằm đảm bảo quyền lợi của các bên liên quan và ngăn ngừa các tranh chấp thừa kế kéo dài không cần thiết.

Theo Điều 623 Bộ luật Dân sự 2015, thời hạn yêu cầu chia di sản thừa kế không có di chúc được quy định cụ thể như sau:

1. Đối với bất động sản (nhà, đất, tài sản gắn liền với đất): Thời hiệu yêu cầu chia di sản là 30 năm kể từ ngày mở thừa kế (ngày người để lại di sản qua đời). Sau 30 năm, nếu không có ai yêu cầu chia di sản, quyền khởi kiện sẽ hết hiệu lực đối với tài sản bất động sản. Điều này có nghĩa là các người thừa kế có khoảng thời gian lên tới 30 năm để yêu cầu chia tài sản, đảm bảo quyền lợi cho người thừa kế và tránh các tranh chấp kéo dài không cần thiết.
2. Đối với động sản (tiền mặt, tài sản có giá trị di động như xe, đồ trang sức, v.v.): Thời hạn yêu cầu là 10 năm kể từ ngày mở thừa kế. Nếu sau 10 năm không có ai yêu cầu chia tài sản, quyền yêu cầu chia di sản đối với tài sản động sản sẽ không còn hiệu lực pháp lý.

Khi không có di chúc, di sản của người để lại sẽ được phân chia theo hàng thừa kế như sau:

• Hàng thừa kế thứ nhất: Bao gồm vợ/chồng, con đẻ, con nuôi, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi của người để lại di sản.
• Hàng thừa kế thứ hai: Bao gồm ông bà nội, ông bà ngoại, anh chị em ruột của người để lại di sản và cháu ruột của người để lại di sản mà người này là ông bà nội hoặc ông bà ngoại của cháu.
• Hàng thừa kế thứ ba: Bao gồm cụ nội, cụ ngoại của người để lại di sản; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người để lại di sản và cháu ruột của người để lại di sản mà người này là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột hoặc dì ruột của cháu.

Các hàng thừa kế sẽ được thừa kế lần lượt theo thứ tự ưu tiên. Chỉ khi không còn ai trong hàng thừa kế thứ nhất mới đến hàng thừa kế thứ hai, và tương tự đối với hàng thừa kế thứ ba.

Quy định thời hạn yêu cầu chia di sản thừa kế khi không có di chúc là điều cần thiết để bảo vệ quyền lợi của những người thừa kế hợp pháp, đồng thời đảm bảo tài sản của người quá cố được phân chia hợp lý theo quy định pháp luật.

2) Ví dụ minh họa về thời hạn yêu cầu chia di sản thừa kế khi không có di chúc

Ví dụ: Bà A qua đời vào ngày 1 tháng 1 năm 2000 và không để lại di chúc. Bà A có ba người con là anh B, chị C và em D, là những người thừa kế hợp pháp theo pháp luật. Bà A để lại một ngôi nhà (bất động sản) và một khoản tiền tiết kiệm (động sản).

Vào năm 2025, chị C quyết định yêu cầu chia tài sản thừa kế do có mâu thuẫn với anh B và em D về việc quản lý tài sản chung. Theo quy định pháp luật:

• Đối với ngôi nhà (bất động sản): Thời hiệu yêu cầu chia di sản thừa kế là 30 năm tính từ ngày bà A qua đời, tức là đến ngày 1 tháng 1 năm 2030. Vì chị C đưa ra yêu cầu vào năm 2025, yêu cầu này nằm trong thời hiệu và Tòa án sẽ thụ lý vụ việc.
• Đối với khoản tiền tiết kiệm (động sản): Thời hiệu yêu cầu là 10 năm kể từ ngày bà A qua đời, tức là đã hết hạn vào ngày 1 tháng 1 năm 2010. Vì vậy, chị C đã mất quyền yêu cầu chia khoản tiền tiết kiệm của bà A và không còn được pháp luật bảo vệ.

Ví dụ này minh họa rằng nếu người thừa kế không thực hiện yêu cầu chia tài sản trong thời hạn quy định, họ có thể mất quyền yêu cầu và không còn được pháp luật bảo vệ.

3) Những vướng mắc thực tế trong quá trình yêu cầu chia di sản thừa kế khi không có di chúc

Trong thực tế, quá trình yêu cầu chia di sản thừa kế khi không có di chúc thường gặp phải nhiều vướng mắc, bao gồm:

• Khó khăn trong việc xác định thời hiệu yêu cầu: Không ít người thừa kế không nắm rõ quy định về thời hiệu yêu cầu chia di sản thừa kế, dẫn đến việc bỏ lỡ quyền yêu cầu khi thời hiệu đã hết. Điều này đặc biệt phổ biến với những người không am hiểu về pháp luật thừa kế hoặc không có điều kiện tiếp cận thông tin pháp lý.
• Tranh chấp về quyền sở hữu tài sản: Khi không có di chúc, tài sản của người để lại sẽ được phân chia theo hàng thừa kế. Điều này đôi khi gây ra mâu thuẫn giữa các bên thừa kế, đặc biệt là khi có sự khác biệt trong quan điểm về giá trị tài sản hoặc quyền sở hữu tài sản.
• Thiếu giấy tờ và tài liệu pháp lý: Để yêu cầu chia di sản thừa kế, người thừa kế cần cung cấp các giấy tờ chứng minh quyền thừa kế, giấy chứng tử của người đã mất, và các giấy tờ liên quan đến tài sản. Trong nhiều trường hợp, những giấy tờ này bị thất lạc hoặc không được cung cấp đầy đủ, gây khó khăn trong quá trình khởi kiện.
• Yếu tố bất khả kháng: Khi có yếu tố bất khả kháng như thiên tai, dịch bệnh, thời hiệu yêu cầu có thể bị gián đoạn. Tuy nhiên, để yêu cầu gián đoạn thời hiệu, người thừa kế cần cung cấp bằng chứng về yếu tố bất khả kháng, và điều này đôi khi là một thử thách lớn trong thực tế.

4) Những lưu ý cần thiết khi yêu cầu chia di sản thừa kế khi không có di chúc

Để đảm bảo quyền lợi của mình và tránh mất quyền yêu cầu chia di sản thừa kế khi không có di chúc, các bên thừa kế cần lưu ý các điểm quan trọng sau:

• Nắm rõ thời hạn yêu cầu chia di sản: Đối với bất động sản là 30 năm và đối với động sản là 10 năm kể từ ngày mở thừa kế. Người thừa kế cần nắm rõ thời hạn này để tránh mất quyền yêu cầu.
• Chuẩn bị đầy đủ giấy tờ và tài liệu cần thiết: Trước khi yêu cầu Tòa án chia di sản, các bên thừa kế cần chuẩn bị giấy tờ chứng minh quyền thừa kế, giấy chứng tử của người đã mất và các giấy tờ pháp lý liên quan đến tài sản. Việc chuẩn bị đầy đủ giúp quá trình yêu cầu diễn ra thuận lợi.
• Tham khảo ý kiến từ luật sư hoặc chuyên gia pháp lý: Trong các trường hợp phức tạp hoặc có tranh chấp lớn, các bên thừa kế nên tìm kiếm sự tư vấn từ luật sư hoặc chuyên gia pháp lý. Điều này giúp đảm bảo quyền lợi được thực hiện đúng quy định và tránh các rủi ro pháp lý không đáng có.
• Thống nhất và đồng thuận giữa các bên thừa kế: Khi có nhiều người thừa kế, việc đạt được sự đồng thuận về quyền lợi và nghĩa vụ sẽ giúp quá trình yêu cầu chia di sản diễn ra thuận lợi và tránh các tranh chấp không cần thiết. Điều này cũng giúp giảm thiểu rủi ro mất quyền yêu cầu do quá thời hạn.

5) Căn cứ pháp lý

Căn cứ pháp lý cho việc yêu cầu chia di sản thừa kế khi không có di chúc bao gồm:

• Bộ luật Dân sự 2015 – Điều 623 quy định về thời hiệu yêu cầu chia di sản thừa kế đối với bất động sản và động sản khi không có di chúc, với thời hiệu là 30 năm cho bất động sản và 10 năm cho động sản.
• Luật Thừa kế và Di sản và các văn bản hướng dẫn liên quan đến việc xử lý các tranh chấp thừa kế và quyền yêu cầu chia di sản khi không có di chúc.

Nguồn tài liệu tham khảo:

• Luật PVL Group
• Báo Pháp Luật – Bạn Đọc

Kết luận: Việc hiểu rõ quy định về thời hạn yêu cầu chia di sản thừa kế khi không có di chúc là rất quan trọng để bảo vệ quyền lợi của người thừa kế và đảm bảo quá trình phân chia tài sản diễn ra đúng pháp luật. Nếu gặp khó khăn trong quá trình yêu cầu chia tài sản hoặc cần sự hỗ trợ pháp lý, người thừa kế nên tham khảo ý kiến từ các chuyên gia pháp lý. Để biết thêm chi tiết và được hỗ trợ cụ thể, vui lòng tham khảo tại Luật PVL Group.