Nghệ sĩ múa có được quyền sử dụng các động tác múa của người khác trong tác phẩm của mình không? Tìm hiểu chi tiết quy định pháp lý, ví dụ minh họa, những vướng mắc và lưu ý cần thiết trong bài viết dưới đây.
1. Nghệ sĩ múa có được quyền sử dụng các động tác múa của người khác trong tác phẩm của mình không?
Câu hỏi về việc nghệ sĩ múa có được quyền sử dụng các động tác của người khác chạm đến khía cạnh bản quyền trong nghệ thuật biểu diễn. Trong bối cảnh nghệ thuật ngày càng được sáng tạo đa dạng, việc sử dụng động tác của người khác có thể dẫn đến tranh chấp pháp lý nếu không được thực hiện đúng quy định. Dưới đây là các tình huống pháp lý cụ thể:
- Động tác múa đơn lẻ và quyền tác giả:
- Một động tác múa đơn lẻ không đủ điều kiện bảo hộ bản quyền, vì nó không được coi là một tác phẩm nghệ thuật độc lập, không đủ tính sáng tạo và không thể hiện đầy đủ ý tưởng của tác giả. Tuy nhiên, khi các động tác được sắp xếp thành bài múa hoàn chỉnh với nội dung độc đáo, bài múa đó sẽ được bảo hộ theo quy định về tác phẩm nghệ thuật sân khấu.
- Khi nào việc sử dụng động tác được coi là hợp pháp?
- Sử dụng động tác không bị giới hạn về bản quyền: Một số động tác truyền thống hoặc động tác phổ biến trong nghệ thuật công cộng không bị bảo hộ bản quyền. Những động tác này có thể được sử dụng tự do trong các bài múa mới.
- Được tác giả gốc cho phép: Nếu bài múa hoặc chuỗi động tác được bảo hộ bản quyền, nghệ sĩ phải xin phép tác giả hoặc người giữ quyền tác giả trước khi sử dụng. Thỏa thuận này thường đi kèm với các điều khoản cụ thể, như ghi nhận tác giả hoặc trả phí bản quyền.
- Sử dụng trong phạm vi fair use (sử dụng hợp lý): Một số trường hợp sử dụng động tác cho mục đích học thuật, dẫn chứng hoặc phê bình có thể được miễn xin phép theo nguyên tắc sử dụng hợp pháp.
- Biến tấu và sáng tạo dựa trên động tác của người khác:
- Biến tấu hợp pháp: Nếu nghệ sĩ sử dụng động tác của người khác và biến tấu, sáng tạo thành một chuỗi mới với phong cách và nội dung khác biệt, bài múa mới có thể được coi là tác phẩm riêng biệt, miễn là không làm ảnh hưởng đến giá trị kinh tế hoặc uy tín của tác phẩm gốc.
- Vi phạm quyền liên quan: Nếu việc biến tấu quá giống với bài múa gốc hoặc không được sự đồng ý của tác giả, nghệ sĩ có thể vi phạm quyền liên quan. Đây là trường hợp phổ biến gây ra nhiều tranh chấp trong thực tiễn.
- Rủi ro khi không xin phép:
- Nếu sử dụng động tác trong một bài múa mà không được sự đồng ý của tác giả hoặc không ghi nhận đúng tên tác giả, nghệ sĩ có thể phải đối mặt với các biện pháp chế tài, bao gồm yêu cầu ngừng biểu diễn, phạt hành chính hoặc bồi thường thiệt hại. Trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến tranh chấp dân sự hoặc bị khởi kiện ra tòa.
Nghệ sĩ có thể sử dụng động tác của người khác trong một số trường hợp nhất định, chẳng hạn như khi động tác không thuộc diện bảo hộ bản quyền, khi được phép sử dụng hoặc khi chỉ lấy cảm hứng và sáng tạo mới. Tuy nhiên, sử dụng trực tiếp các động tác hoặc bài múa đã được bảo hộ mà không xin phép sẽ bị coi là vi phạm quyền tác giả và quyền liên quan.
2. Ví dụ minh họa về việc sử dụng động tác múa của người khác
Một ví dụ cụ thể có thể lấy từ vụ việc giữa một đoàn múa nổi tiếng ở TP. Hồ Chí Minh và một nghệ sĩ tự do. Nghệ sĩ này đã trình diễn một tiết mục múa trong đó sử dụng lại phần lớn các động tác từ bài múa của đoàn nghệ thuật mà không xin phép.
- Diễn biến sự việc: Sau khi phát hiện, đoàn nghệ thuật đã gửi yêu cầu dừng biểu diễn và yêu cầu bồi thường. Họ cho rằng bài múa của mình được bảo hộ bản quyền và nghệ sĩ tự do đã vi phạm khi sao chép toàn bộ chuỗi động tác.
- Kết quả: Sau khi thương lượng, nghệ sĩ tự do đã xin lỗi công khai và đồng ý trả một khoản phí bồi thường tác quyền. Trường hợp này cho thấy tầm quan trọng của việc tuân thủ các quy định pháp luật về quyền tác giả và quyền liên quan trong nghệ thuật múa.
3. Những vướng mắc thực tế trong việc sử dụng động tác múa của người khác
Dù có các quy định pháp luật về quyền tác giả, nhiều nghệ sĩ và đoàn nghệ thuật vẫn gặp phải một số khó khăn khi áp dụng:
- Xác định ranh giới giữa “lấy cảm hứng” và “sao chép”: Việc phân biệt giữa lấy cảm hứng từ động tác của người khác và sao chép nguyên vẹn là vấn đề phức tạp, đòi hỏi sự đánh giá của chuyên gia và cơ quan pháp luật.
- Khó khăn trong đăng ký quyền tác giả: Không phải bài múa nào cũng được đăng ký bản quyền, dẫn đến tình trạng khó xác định rõ quyền sở hữu trí tuệ của các động tác.
- Thiếu kiến thức pháp lý: Nhiều nghệ sĩ không hiểu rõ các quy định về quyền tác giả và quyền liên quan, dẫn đến vi phạm mà không nhận ra.
- Quy trình xin phép phức tạp: Việc liên hệ với tác giả hoặc người sở hữu bản quyền để xin phép sử dụng động tác đôi khi gặp khó khăn, đặc biệt khi tác giả ở nước ngoài hoặc không dễ tiếp cận.
4. Những lưu ý cần thiết cho nghệ sĩ và đoàn nghệ thuật
- Tìm hiểu và tuân thủ quy định pháp luật: Nghệ sĩ và đoàn nghệ thuật cần hiểu rõ các quy định về quyền tác giả và quyền liên quan để tránh vi phạm.
- Xin phép và thỏa thuận trước: Nếu muốn sử dụng động tác hoặc bài múa của người khác, nghệ sĩ nên xin phép và ký thỏa thuận cụ thể về quyền sử dụng và tác quyền.
- Ghi nhận tác giả: Đảm bảo ghi rõ tên tác giả trong trường hợp được phép sử dụng để tôn trọng quyền nhân thân của tác giả.
- Sáng tạo độc lập: Nên khuyến khích sáng tạo các bài múa mới để tránh phụ thuộc vào tác phẩm của người khác, đồng thời tạo ra bản sắc riêng cho nghệ sĩ.
- Lưu ý về yếu tố nước ngoài: Nếu sử dụng các động tác hoặc bài múa có yếu tố nước ngoài, cần chú ý đến các quy định về quyền tác giả quốc tế theo Công ước Berne.
5. Căn cứ pháp lý
- Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2022): Quy định về quyền tác giả và quyền liên quan đối với tác phẩm nghệ thuật.
- Công ước Berne về Bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật: Quy định về quyền tác giả quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
- Nghị định 22/2018/NĐ-CP: Quy định chi tiết về quyền tác giả và quyền liên quan.
- Luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017): Quy định về chế tài đối với hành vi xâm phạm quyền tác giả.
Để tìm hiểu thêm về các vấn đề pháp lý liên quan, vui lòng tham khảo thêm thông tin tại đây.
